Fizjologia głodu i sytości

Fizjologia głodu i sytości

Umiejętność odróżniania apetytu od fizjologicznego głodu jest ważne dla zachowania prawidłowej masy ciała.
Za fizjologiczną regulację odczucia potrzeby jedzenia odpowiadają ośrodki głodu i sytości. Zlokalizowane są one w części międzymózgowia zwanej podwzgórzem. Ośrodek głodu zlokalizowany jest w jego bocznej części, a ośrodek sytości w brzuszno-przyśrodkowej. Do podwzgórza docierają sygnały informujące o aktualnym stanie organizmu i potrzebie, bądź jej braku, poszukiwania jedzenia.

Rodzaje sygnałów

1. Sygnały termiczne
Zadaniem tych sygnałów jest dopasowanie spożywanej ilości energii do potrzeb organizmu związanych z utrzymaniem stałej ciepłoty ciała. Odpowiadają za zwykle większe spożycie pokarmów zimą.

2. Sygnały motoryczne
Związane są z mechanoreceptorami zlokalizowanymi w ścianach żołądka, informującymi o poziomie jego wypełnienia. Jednak czas jaki te sygnały potrzebują, by dotrzeć do ośrodka sytości w podwzgórzu wynosi kilkanaście minut. Stąd między innymi zalecenia o powolnym spożywaniu posiłków.

3. Sygnały metaboliczne
Sygnały związane z dostępnością substratów energetycznych we krwi odbierane są bezpośrednio przez podwzgórze. W zależności od rodzaju tego substratu wyróżnia się 3 teorie:

• Teoria glukostatyczna

Opisuje jak stężenie glukozy we krwi wpływa na ośrodki głodu i sytości. Po spożyciu posiłku poziom glukozy wzrasta (hiperglikemia) co powoduje powstanie sygnału hamującego dalsze spożycie i daje odczucie sytości. Odwrotnie, gdy przez długi czas nic nie zostało spożyte stężenie glukozy we krwi maleje (hipoglikemia)  i pojawia się sygnał pobudzający do rozpoczęcia jedzenia i odczucie głodu. Posiłki o wysokim indeksie glikemicznym powodują gwałtowny wzrost stężenie glukozy we krwi, ale również szybki jego spadek, co powoduje chęć zjedzenia czegoś znowu. Stąd zalecenia dotyczące spożywania potraw o niskim IG, czyli bogate w węglowodany złożone, szczególnie nieprzetworzone. By obniżyć indeks glikemiczny posiłku można dodać produkty o dużej zawartości błonnika, białka lub tłuszczu, gotować ryż, makaron czy warzywa al dente lub produkty skrobiowe (ziemniaki, ryż, kaszę jaglaną) jeść po uprzednim schłodzeniu i odgrzaniu, co powoduje retrogradację skrobi.

• Teoria lipostatyczna

Określa jak stężenie kwasów tłuszczowych, które są zapasowym źródłem energii, wpływa na regulację ośrodków podwzgórza. Komórki pozyskują z nich energię w przypadku niewystarczającej ilości glukozy. Gdy od ostatniego posiłku upłynęło zbyt dużo czasu spada poziom glukozy i wzrasta stężenie kwasów tłuszczowych we krwi poprzez uwalnianie ich z tkanki tłuszczowej, co powoduje odczucie głodu i daje sygnał pobudzający do poszukiwania jedzenia.

• Teoria aminostatyczna

Przedstawia jak stężenie aminokwasów wpływa na fizjologie głodu i sytości. Wpływ aminokwasów polega na tym, że są jednostkami budującymi neuroprzekaźniki oddziałującymi na ośrodki w podwzgórzu.

 

4. Sygnały hormonalne
Stanowią je substancje produkowane przez przewód pokarmowy i trzustkę, które wraz z krwią docierają do mózgu i oddziałują na podwzgórze.

Insulina
Produkowana przez wysepki Langerhansa trzustki. Poziom insuliny wzrasta w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi. Pokonuje barierę krew-mózg, hamuje wydzielania neuropeptydu Y i białka Agouti dając odczucie sytości. Długotrwały wysoki poziom insuliny skutkuje zaburzeniem, w którym tkanki organizmu stają się oporne na działanie tego hormonu. Insulinooporność pojawia się częściej u osób otyłych i prowadzi do cukrzycy typu 2.

Grelina
Powszechnie znana jako hormon głodu. Produkowana jest głównie przez komórki błony śluzowej żołądka bezpośrednio do naczyń krwionośnych, skąd wędruje do mózgu. Wzmaga wydzielanie kwasu solnego, uwalnianie gastryny i przyśpiesza motorykę żołądka i jelit. Stężenie greliny rośnie wraz z czasem jaki upłynął od ostatniego posiłku. Powoduje narastający głód, pobudza do spożywania pokarmu i sprawia, że produkty wysokokaloryczne są dla nas atrakcyjniejsze. Po posiłku poziom greliny spada, najbardziej po tych bogatych w węglowodany. Jednakże u osób otyłych i mających problemy ze snem mechanizm nie działa prawidłowo. Dodatkowo wzrost tego hormonu obserwuje się po stosowaniu diety redukcyjnej co między innymi jest przyczyną efektu jo-jo. Zauważono również, że alkohol, palenie papierosów oraz stres pobudzają wydzielanie greliny. Zmniejsza je za to aktywność fizyczna.

Leptyna
Hormon sytości hamujący odczucie głodu i przyspieszający przemianę materii. Informuje mózg o poziomie zapasu energii w organizmie w postaci tkanki tłuszczowej, przez którą jest produkowany po posiłku. Uwalnianie leptyny wzrasta wraz ze wzrostem ilości tkanki tłuszczowej. Jednakże dochodzi do uodpornienia się mózgu na jej działanie, które nazywane jest leptynoopornością. Prowadzi to do nasilenia łaknienia i błędnego koła otyłości. Problemy ze snem zmniejszają wrażliwość na leptynę, pomaga natomiast aktywność fizyczna, wysypianie się oraz wyższe spożycie błonnika i wody.

Źródła:

Korek E. 2019. „Regulacja pobierania pokarmu” w Fizjologia żywienia, Warszawa PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 133-143.

Ogden J. 2011.  „Wybory żywieniowe” w Psychologia odżywiania się, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 33-67.

Potemba M. Jonczyk P. Kucharzewski M. 2014. „Grelina – hormon regulujący energetyczny metabolizm ustroju, znaczenie kliniczne. Część 2. Wpływ na metabolizm węglowodanów i lipidów”, Medycyna Metaboliczna, tom XVIII, nr 3, 74-82.

Korek E. Krauss H. Piątek J. Chęcińska Z. 2013. „Regulacja hormonalna łaknienia”, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, tom 19, nr 2, 211-217.

Autorka: Klaudia Wcisło
I miejsce w konkursie „Lifestyle – żywienie i ruch” w 2019 r.