Napoje energetyzujące – co to takiego?

W obecnych czasach napoje energetyzujące (NE) są bardzo popularną używką wśród dorosłych, młodzież oraz niestety dzieci. Pierwszy napój energetyzujący został wyprodukowany w Japonii w latach 60 XX wieku i był sprzedawany pod nazwą „Lipovitan”, zawierał on 2-3g tauryny i 300mg argininy. Natomiast w Polsce po raz pierwszy napoje tego typu pojawiły się później, blisko lat 90. Dzisiaj dostęp do nich jest niewiarygodnie łatwy, można je znaleźć niemalże w każdym sklepie spożywczym, a także na stacjach benzynowych.

Z danych TGI MillwardBrown SMG/KRC za czas od 04.2010 do 03.2011r. wynika, że do spożywania napojów energetycznych i izotonicznych przyznało się ponad 21% Polaków w przedziale wiekowym od 15 do 75 lat.

Najpopularniejszymi okazują się być:

Tiger (40,68%),
Red Bull(24,02%),
Powerade (9,43%),
Burn (7,60%),
XL Energy Drink (4,24%).

Dzisiejszy rynek napojów energetyzujący jest bardzo bogaty, w Polsce dostępne jest przynajmniej 50 marek produkujących różnorakie NE.

Czym są napoje energetyzujące?

Napoje energetyczne to zazwyczaj gazowane napoje bezalkoholowe, które mają działanie pobudzające. Napoje te, wzbogacane są o substancje, które mają za zadanie poprawiać koncentrację, zwiększyć szybkość reakcji oraz wydolność organizmu, a także mają przyśpieszać metabolizm i przeciwdziałać zmęczeniu

Napoje energetyzujące należą do grupy napojów funkcjonalnych, czyli tzw. żywności funkcjonalnej. Według definicji FUFOSE żywność taka powinna charakteryzować się korzystnym wpływem na co najmniej jedną lub więcej funkcji poza efektem odżywczym jak np. poprawa stanu zdrowia, samopoczucia lub powinny zmniejszać ryzyko rozwoju chorób.

W Polsce utarło się błędne sformułowania określające „napoje energetyzujące”, nazywane są one „energetykami”, a przecież NE są słabym źródłem energii, w języku angielskim używa się określeń „stymulant drink” czy „energy drink”.

Dla kogo są one przeznaczone, a dla kogo przeciwwskazane?

Napoje energetyzujące skierowane są głównie do osób DOROSŁYCH narażonych na bycie w stanie pełnej gotowości psychicznej jak i fizycznej przez dłuższy czas,chcących zminimalizować uczucie zmęczenia i senność oraz chcących „zmusić” swój organizm do maksymalnego wysiłku. Tyczy się to głównie osób pełniących nocne dyżury, kierowców pokonujących długie trasy bez żadnego odpoczynku oraz dorosłych lub studentów, którzy muszą opanować dużą partię materiału w krótkim czasie.

Spożywanie napojów energetyzujących odradza się: dzieciom i młodzieży, kobietom w ciąży i karmiącym, ciśnieniowcom, cukrzykom, osobom z arytmią serca oraz osobom wrażliwym na któryś ze składników.

Po co się je spożywa?

Najważniejszym celem spożycia napojów energetyzujących jest zmniejszenie uczucia zmęczenia, poprawa samopoczucia i wydolności organizmu.

Laboratorium chemiczne zamknięte w metalowej puszce, czyli skład napojów energetyzujących.

W zależności od producenta skład napojów energetyzujących jest przeróżny, jednakże najczęściej dodawanymi składnikami są: kofeina, guarana, tauryna, witaminy z grupy B, różne zioła (np. żeń-szeń). Napoje te odznaczają się wysokim poziomem cukru, z którego też wynika ich kaloryczność na poziomie 40-50kcal/100ml. Dodatkowo skład ich uzupełniany jest przez wodę, dwutlenek węgla oraz regulatory kwasowości.

Kofeina niczym legalny narkotyk

Kofeina przede wszystkim pobudza układ nerwowy, a w szczególności korę mózgową. Odpowiada ona bowiem za przyśpieszenie pracy serca, czego konsekwencją jest zmniejszenie uczucia zmęczenia i senności. Z badań wynika, że najwyższe stężenie kofeiny we krwi obserwuje się po około  30-60 min od momentu spożycia. Napoje energetyzujące zawierają blisko 32-48mg kofeiny w 100ml produkty, czyli standartowa puszka (zazwyczaj 250ml) zawiera już od 80 do 120mg kofeiny. Dla porównania filiżanka (100ml) kawy parzonej zawiera około 60mg kofeiny, zaś filiżanka kawy rozpuszczalnej w granicach od 40 do 70mg, natomiast kawa zwana „bezkofeinową” zaledwie 3mg. Spożycie 5 puszek napoju energetyzującego, czyli w przeliczeniu przyjęcie 500mg kofeiny może wiązać się z zatruciem kofeiną. Dawka śmiertelna kofeiny dla dorosłego człowieka wynosi 200-400mg/kg masy ciała, co dla przeciętnego człowieka wynosi 10-12gramów czystej kofeiny. Przyjecie takiej dawki wiązałoby się teoretycznie ze spożyciem 30 litrów NE. Warto zaznaczyć, że napoje energetyzujące są wzbogacane równie w guaranę, która jest dobrym źródłem kofeiny.

Guarana – „druga kofeina”

Guaraną nazywa się ekstrakt roślinny pozyskiwany z południowoamerykańskiej rośliny Paulinia guaran, słynącej z najwyższej zawartości kofeiny. Dodawanie jej do napojów energetyzujących powoduje zwiększenie całkowitej zawartości kofeiny, co może być stosunkowo niebezpieczne, gdyż producenci tych napojów nie zamieszczają informacji ile kofeiny zawiera sama guarana. Warto więc pamiętać, że 1 gram guarany równa się blisko 40mg kofeiny. Dodatkowo guarana jest bogata w teobrominę i teofilinę, czyli pokrewne kofeiny, mające podobne działanie co sama kofeina.

Substancje zawarte w nasionach owoców guarany mają działanie stymulujące układ nerwowy. Przyśpieszają zapamiętywanie, poprawiają czujność psychiczną i nastrój, redukują zmęczenie oraz zwiększają wydolność psychiczną i fizyczną.

Działanie guarany, w porównaniu do kofeiny jest długofalowe, jej efekt utrzymuje się do 6 godzin po spożyciu. Dodatkową zaletą guarany może być to, że nie jest w żaden sposób uzależniająca oraz nie zawiera substancji niepożądanych.


Charakterystyka tauryny 

Tauryna należy do substancji endogennych, pełni ważną rolę w funkcjonowaniu organizmu człowieka. Charakteryzuje się działaniem antyoksydacyjnym, okazuje się być niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mięśni szkieletowych oraz układu krwionośnego. Tauryna pełni role neuroprzekaźnika w układzie GABA-ergicznego, w związku z czym może odpowiadać za obniżanie ciśnienia krwi, poprawiać sprawność lewej komory serca oraz działać  lekko wyciszająco podczas narażenia na stres. Badania sugerują, że tauryna może poprawiać zdolności poznawcze. Dodatkowo podczas dużego wysiłku tauryna pomaga utrzymać prawidłowe stężenie jonów wapnia w komórkach nerwowych i mięśniowych, co warunkuje ich prawidłowe funkcjonowanie.

Stosunkowo wysokie stężenie tauryny znajduje się w mleku kobiecym, zaś niewielkie jej ilości znaleźć można w: mięsie, ostrygach, rybach, w serwatce, grochu czy soczewicy.

Do napojów energetyzujących tauryna dodawana jest w ilości od 400 do 420mg na 100ml produktu.

Negatywne skutki picia napojów energetyzujących – „energetyki” a zdrowie

• NE w swoim składzie zawierają  bardzo dużą ilość węglowodanów, co przekłada się na negatywny ich wpływ na szkliwo nazębne. Dodatkowo z badań przeprowadzonych przez Cavalcanti i wsp. na 9 NE pod kątem oceny pH, a dokładnie kwasowości, wynika że wszystkie 9 przebadanych napojów energetyzujących charakteryzują się wysokim stopniem kwasowości, co w połączeniu z wysoką zawartością węglowodanów nieredukujących prowadzi do erozji szkliwa nazębnego(utraty tkanek twardych zęba).
• Przyjmowanie dużej dawki kalorii w postaci węglowodanów prostych może być czynnikiem rozwoju insulinooporności, która z kolei może doprowadzić do otyłości i cukrzycy.
• Napoje energetyzujące poprzez dużą zawartość kofeiny i możliwość jej przedawkowania, mogą powodować: pobudliwość, bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, problemy żołądkowe. Według WHO nadmierne spożycie kofeiny może wiązać się także z zaburzeniami umysłowymi i zaburzeniami w zachowaniu.
• Kolejnym minusem spożywania napojów energetyzujących jest skrócenie czasu snu i pogorszenie jego jakości, co prowadzi do przemęczenia i osłabiania organizmu. Dotyczy to głównie dzieci w wieku szkolnym. Otóż badania amerykańskie pokazały, że aż 73% młodzież (12-18lat) spożywa co najmniej 100mg kofeiny codziennie. U tych dzieci odnotowano spadek aktywności na zajęciach, co przełożyło się na negatywne wyniki w nauce oraz zaburzenia nastroju. Reasumując  napój energetyzujący, który z założenia miał dać siłę do nauki przyniósł zupełnie odwrotny efekt. Dlatego też warto podkreślić jeszcze raz, że NE przeznaczone są  wyłącznie do spożycia przez osoby dorosłe. Kanadyjscy naukowcy wyliczyli dzienną zalecaną dawkę kofeiny dla dzieci w przedziale od 6 do 12 roku życia, adekwatnie dla dzieci młodszych około 45mg do maksymalnie 85mg dziennie dla dzieci starszych.
• Krótkotrwały „zastrzyk energii” w postaci napoju energetyzującego nie może być obojętny dla organizmu człowieka. Otóż po przypływie energii może pojawić się nagłe osłabienie, senność, znużenie i apatia. Nic nie trwa wiecznie. 
• Napoje energetyzujące to „bogactwo” wszelkich sztucznych dodatków, począwszy od błękitu brylanowego, a skończywszy na benzoesanie sodu. Sztuczne dodatki nie są korzystne dla człowieka, mogę powodować mdłości, wymioty, bóle brzucha, a częste ich spożycie może przyczynić się do rozwoju wielu chorób przewodu pokarmowego, np. wrzodów żołądka.
• Częstym błędem popełnianym przez ludzi jest spożywanie NE w celu zaspokojenie pragnienia. Warto zaznaczyć, że napoje te NIE nawadniają organizmu i nie powinno się ich spożywać w takim celu.

Teraz nasuwa się więc pytanie: czy naprawdę warto przyjmować napoje energetyzujące?

Piśmiennictwo:

• Cichocki M.,  Napoje energetyzujące – współczesne zagrożenie zdrowotne dzieci i młodzieży, Poznań 2012.
• Joachimiak I., Szołtysek K., Świadomość, stan wiedzy oraz częstotliwość spożycia napojów energetyzujących i izotonicznych przez osoby młode, czynnie uprawiające sport. Nauki Inżynierskie i Technologiczne, Wrocław 2013.
• Bajerska J., Woźniewicz M., Jeszka J., Wierzejska E. (2009), Częstość spożycia napojów energetyzujących, a aktywność fizyczna i występowanie nadwagi i otyłości wśród młodzieży licealnej. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 4 (63), str. 211-217.
• Semeniuk W. (2011), Spożywanie napojów energetyzujących wśród studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Problemy Higieny i Epidemiologii, 92(4), str. 965-968.
• Bojarowicz H., Przygoda M., Kofeina. Cz. I. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej działanie na organizm, 2011.
• Wierzejska R., Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.

autor: Klaudia Plajzer 
dietetyk absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi