Mniszek lekarski – właściwości zdrowotne i zastosowanie

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) zwany mleczem, dmuchawcem, brodawnikiem, męską stałością, wilczym zębem, wolim okiem, popią główką, żabim kwiatem, gołębim grochem, mlecznicą, hetmańską buławą, rośnie na łąkach, miedzach, nieużytkach, trawnikach, polach i przydróżkach. Występuje w Azji, obu Amerykach oraz w Europie. W Polsce nie ma chyba człowieka, który nie wiedziałby jak wygląda ta roślina.

Mniszek lekarski jest rośliną wieloletnią, osiągającą do 40-50 cm wysokości. Posiada długi, gruby, żółtawo-szarawy, wewnątrz biały korzeń typu palowego. Łodygi są bezlistne i puste w środku. Liście dmuchawca są  długie 10-25 cm, lancetowate, bardziej lub mniej pierzasto wycięte. Mniszek kwitnie od kwietnia do lipca i jesienią po raz drugi, ma kwiaty żółte, języczkowate, zebrane w koszyczek kwiatowy otulony ciemnozielonymi listkami. Po przekwitnięciu kwiatostan przypomina białą, puchową kulę, a owocem mlecznicy jest tzw. niełupka. Wszystkie części rośliny mają biały sok mleczny.

Choć cała roślina wykazuje właściwości oczyszczające organizm człowieka z toksyn i złogów oraz wzmacniające, to na szczególne uznanie zasługują jej korzenie i łodygi. To właśnie korzenie i łodygi mniszka lekarskiego są najczęściej wykorzystywane do produkcji naturalnych preparatów leczniczych.

Pąki kwiatowe należy zrywać wczesną wiosną bez szypułek w początkowej fazie kwitnienia, gdy koszyczki są jeszcze zamknięte, w dni słoneczne. Liście najsmaczniejsze są od kwietnia do czerwca, zbierane przed kwitnieniem rośliny. Korzenie mniszka należy wykopywać jesienią (październik, listopad) są wtedy najmniej włókniste.

Mniszek lekarski ma wiele właściwości leczniczych, wyciągi z tej uprawianej na plantacjach, jak i ogólnie wszędobylskiej rośliny, stosowane są w wielu preparatach farmaceutycznych. Wyciągi z mniszka lekarskiego występują w lekach na schorzenia wątroby, trzustki, nerek, kuracji oczyszczających, preparatach obniżających poziom cukru we krwi. W aptekach można zakupić preparaty z dodatkiem mniszka w postaci herbat, syropów, maści, tabletek lub soku.

 

Jednakże jeżeli dolegliwości nie są bardzo zaawansowane lub chcemy przedwcześnie im zapobiegać lub po prostu urozmaicić swoje doznania kulinarne i zadbać o zdrowie i samopoczucie można wykorzystać dar natury bez zażywania syntetycznych leków i preparatów. Zastosowanie w warunkach domowych popularnego chwastu i wykorzystanie jego właściwości, choć nie należy do prostych czynności, jest wszechstronne.

Mniszek lekarski doskonale urozmaica smak wielu potraw (sałatek, zup, koktajli), można z niego przyrządzić „miód” niczym z pszczelego ula, kawę „zbożową”, preparaty lecznicze typu maści, napary, herbaty, okłady.

Właściwości i zastosowanie Mniszka lekarskiego

Ziołolecznictwo wykorzystuje przede wszystkim działanie oczyszczające mniszka lekarskiego wpływając na prawidłowe funkcjonowanie jednego z ważniejszych organów organizmu człowieka – wątrobę. W wątrobie obok wszechstronnej detoksykacji odbywa się produkcja żółci, która jest odpowiedzialna za prawidłowy proces trawienia tłuszczy. Wątroba jest wspaniałym organem organizmu człowieka często nazywanym, nie bezpodstawnie, głównym prywatnym „laboratorium”. Choć jest jedynym organem należącym do przewodu pokarmowego posiadającym właściwości regeneracyjne, czyli potrafi się odbudować, to człowiek powinien otaczać ja szczególną troską i nie dopuszczać do jej zniszczenia poprzez nieodpowiednią dietę i tryb życia. Narząd ten spełnia ponad 500 funkcji, do jej zadań należy m.in. przechowywanie składników odżywczych, a także filtrowanie i przetwarzanie związków chemicznych znajdujących się w pożywieniu.

Mniszek przez działanie na wątrobę wzmacnia i wzbogaca apetyt, zmniejsza przekrwienie w jamie brzusznej i osłabia stany skurczowe w przewodach żółciowych i w pęcherzyku żółciowym.

Mniszek dzięki substancją goryczkowym, trój terpenom, inulinie, inozytolu, cholinie i mannitolu jest rośliną żółciotwórczą i żółciopędną. Preparaty z mniszka pobudzają wątrobę i przewody żółciowe ułatwiając przepływ żółci do dwunastnicy. Substancje aktywne mlecza zwiększają wydzielanie soku żołądkowego przez co ułatwiają trawienie spożywanych pokarmów oraz regulację wypróżnień. Polepszenie metabolizmu sprzyja odchudzaniu, dzięki czemu mniszka lekarskiego można zaliczyć do produktów pomocnych przy redukcji masy ciała.

Poza dobroczynnym wpływem na układ pokarmowy spożywanie mniszka lekarskiego znajduje również zastosowanie w leczeniu dróg moczowych, liście mniszka zawierają witaminę C oraz kwas foliowy, a także wiele składników mineralnych (potas, mangan, żelazo, wapń). Spożywane na surowo w postaci surówek bezpośrednio po zbiorze lub suszone w postaci herbatek  są naturalnym diuretykiem(środkiem moczopędnym), pomagającym wydalać związki azotowe z moczem.

Mniszek lekarski jest również sprzymierzeńcem cukrzyków w początkowym okresie ich choroby, obniża poziom glukozy we krwi. Za te dobroczynne właściwości odpowiada polisacharyd – inulina będąca rozpuszczalną frakcją błonnika.

Witaminy, sole mineralne, terpeny, kwasy organiczne znajdujące się w dmuchawcu są pomocne w kuracjach oczyszczających krew, poprawiają krążenie przez co wpływa na poprawę pracy wszystkich komórek i organów organizmu w tym na prawidłową pracę mózgu.

Mniszek lekarski dzięki zawartości witaminy C i kwasów organicznych wykazuje właściwości przeciwgnilne i przeciwszkorbutowe.

Mleczko mniszka zawiera żywice o charakterze zbliżonym do kauczuku, kwasy organiczne, przeciwutleniacze i związki antybakteryjne i wirusowe, dzięki czemu doskonale sprawdza się jako środek lekarski na wszelkiego rodzaju przypadłości skórne. Mlecznobiały sok wyciśnięty z łodyg i korzeni pomaga zwalczyć kurzajki, brodawki, trądzik, łupież.

Preparaty z korzenia mniszka posiadają również łagodne właściwości przeczyszczające oraz przyśpieszają regenerację uszkodzonych tkanek.

Napary z liści mleczu działają przeciwgorączkowo i przeciwkaszlowo oraz eliminują nadmiar kwasu moczowego, przez co zwalcza zapalenie stawów (dna) i zapobiega powstawaniu kamienicy dróg moczowych.
 

Napary z kwiatów mniszka regulują pracę jajników i cykli miesiączkowych, a to dzięki obecności prowitaminy A, flawonoidów i kwasu foliowego.

Mniszek lekarski działa antynowotworowo. Jedne z najnowszych badań naukowych wykazały, że mniszek lekarski jest jednym z lepszych leków w walce z komórkami rakowymi. Występujące w korzeniu mniszka lekarskiego substancje aktywne zwalczają zaatakowane komórki nie uszkadzając zdrowych. W typowym leczeniu chemioterapii czy radioterapii poprzez ingerencję na obszar zaatakowanych tkanek zniszczeniu ulegają również komórki niezawierające zmian nowotworowych. Dlatego mówi się, że leczenie nowotworów przy zastosowaniu potocznego chwastu ma wiele możliwości rozwoju we współczesnym świecie, gdzie choroby nowotworowe zaczynają dotykać coraz większej grupy osób. Badania przeprowadzone na Wydziale Chemii i Biochemii Uniwersytetu Windsor w Kanadzie wykryły, że picie herbaty z mniszka lekarskiego wpływa na rozpad komórek rakowych w ciągu 48 godzin, zaś zdrowe pozostają w całości.

Zastosowanie Mniszka lekarskiego w kuchni i nie tylko

Na użytek wewnętrzny

Napar:  50g korzeni i liści, kwiatu lub samego korzenia, wsypać do 1 litra wody. Gotować 2 minuty. Parzyc  10 minut pod przykryciem, przecedzić. Popijać ½ szklanki dziennie na 30 minut przed posiłkami.

• Napar z korzeni i liści. Stosować przy chorobach dróg żółciowych, wątroby, dróg moczowych, niestrawności, zaparciach nawykowych, miażdżycy, trądziku, wysypkach skórnych, złej przemianie materii.
• Napar z kwiatu. Stosować przy zaburzeniach miesiączkowania, skąpych krwawieniach, niedomodze jajników, zapaleniu przydatków.
• Napar z korzenia. Stosować przy schorzeniach wątroby, kamienicy żółciowej, krwawieniach wewnętrznych, chorobach nowotworowych.
   na soku z mniszka lub syropie*, stosować przy chorobach dróg żółciowych, niestrawności 15-20 kropli na wodę, 2-3 razy dziennie przy posiłkach.

Nalewka alkoholowa: sok z mniszka lekarskiego (succus taraxaci – jest w aptekach) lub wyciśnięty z oczyszczonych korzeni mniszka lekarskiego lub syrop: około 250 koszyczków kwiatowych zalać 1 litrem wody i gotować przez 5 minut. Odstawić na godzinę, po czym odcedzić odwar. Odwar gotować na lekkim ogniu przez 3-5 godzin, mieszając i nie doprowadzając do wrzenia. Dodać 1 kg cukru i sok wyciśnięty z cytryny i dokładnie wymieszać.

Wino na kwiatach mniszka: 250 g kwiatu, 1 kg cukru, 2 litry wody, 5 dag drożdży winnych nastawić w ciemnym miejscu na kilka tygodni, zlać wino do butelek i przechowywać w ciemnym miejscu. Stosować dwa razy dziennie malutki kieliszek na dolegliwości trawienne i kobiece.

Sałatki, syropy, napoje, zupy – sposoby przyrządzania według przepisów lub uznania.

Na użytek zewnętrzny

Mleczko białe: Świeżo zerwana roślina wydziela mleczko, którym należy posmarować kurzajki i brodawki.

Piśmiennictwo:

Scott-Moncrieff Ch. , ABC witamin, naturalne źródła niezbędnych składników odżywczych. , Świat Książki, Warszawa 2005
Skarżyński A., Magia ziół. , wydawnictwo Alfa, warszawa 1991
Szymanderska H. , Z łąki na talerz. , Świat Książki, Warszawa 2015
Bebłowska B. , Guzowska J. , Rośliny lecznicze opis, zbiór, zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987

autor: Jolanta Pacholska
technolog żywności, absolwentka Politechniki Łódzkiej