Diety roślinne cieszą się coraz większą popularnością zarówno w Polsce, jak i poza granicami kraju. Wyniki licznych badań sugerują, że dieta wegetariańska zmniejsza ryzyko chorób cywilizacyjnych, w tym otyłości, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych czy niektórych nowotworów. Zgodnie ze stanowiskiem Amerykańskiego Stowarzyszenia Dietetycznego i Dietetyków Kanady, odpowiednio zaplanowana dieta wegetariańska może być stosowana na wszystkich etapach życia, również podczas ciąży, laktacji, okresu niemowlęcego, dziecięcego i młodzieńczego oraz przez sportowców [5].

Zalety diety wegetariańskiej

Z uwagi na coraz częstsze stosowanie diety wegetariańskiej przez młodych dorosłych, rośnie także liczba dzieci, które są wychowywane jako wegetarianie. Przy optymalnym zaplanowaniu, diety laktowegetariańskie, laktoowowegetariańskie oraz wegańskie spełniają potrzeby odżywcze niemowląt i dzieci oraz umożliwiają prawidłowy rozwój. Wśród zalet takiego sposobu żywienia można wymienić: mniejsze spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, a większe błonnika, warzyw i owoców, niższe stężenie cholesterolu w osoczu krwi oraz niższą masę ciała przy zachowanym prawidłowym rozwoju [5]. Sugeruje się, że dieta wegetariańska może zapobiegać otyłości w dzieciństwie oraz kolejnych latach życia. Z drugiej strony, składniki potencjalnie niedoborowe w dietach roślinnych (białko, wapń, żelazo, cynk, witamina D, witamina B12) są kluczowe dla wzrostu i rozwoju młodego organizmu, dlatego rodzice chcący wprowadzić ten model żywieniowy powinni zapewnić dziecku opiekę dietetyczną [7].

Dieta wegetariańska w pierwszych dniach życia

W pierwszych miesiącach po urodzeniu prawie każde dziecko jest laktowegetarianinem, gdyż spożywa mleko matki lub mleko modyfikowane. Mimo, że skład mleka wegetarianek i kobiet stosujących dietę mieszaną nie różni się [2, 6], to wegetarianki w okresie laktacji powinny zwrócić uwagę na odpowiednią podaż kwasów omega-3, folianów i kobalaminy [6]. Rozszerzanie diety niemowlęcia wegetariańskiego i nie-wegetariańskiego wygląda podobnie. Wśród produktów białkowych, które mogłyby zastąpić mięso, ADA proponuje puree z tofu lub roślin strączkowych, serek wiejski, gotowane żółtka jajek, jogurt mleczny lub sojowy. Powinny być one wprowadzane do diety dziecka w 7-8 miesiącu życia. Mleko sojowe może być wprowadzone jako główny napój po ukończeniu 1. roku życia. Po zakończeniu karmienia piersią należy zadbać o to, by w diecie dziecka obecne były dobre źródła cynku, żelaza, witaminy D i B12 [4,5].

Dieta dziecka przedszkolnego i szkolnego powinna być przede wszystkim różnorodna. Aby zapewnić wystarczającą podaż energii, warto podawać dziecku potrawy o dużej gęstości energetycznej, zawierające np. awokado, orzechy, nasiona, rośliny strączkowe. Jadłospis zawierający te składniki oraz pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce i warzywa (dla nie-wegan też nabiał i jaja) w ilościach dostosowanych do zapotrzebowania energetycznego dziecka powinien zapewnić realizację norm na wszystkie składniki odżywcze [6].

Problemy dzieci na diecie wegetariańskiej

Dzieci w wieku szkolnym jadają część posiłków poza domem. Według „Karty Żywienia i Aktywności Fizycznej Dzieci i Młodzieży w Szkole” dzieci na diecie wegetariańskiej powinny mieć w szkole zapewniony odpowiedni posiłek zgodny z zaleceniem lekarza lub rodziców po konsultacji z lekarzem [3]. W praktyce niewiele placówek oferuje roślinne dania, pomimo pozytywnego stanowiska Instytutu Żywności i Żywienia wobec diety wegetariańskiej w żywieniu zbiorowym dzieci pod warunkiem prawidłowego jej zbilansowania przez wykwalifikowanego dietetyka [8]. Stanowisko to zostało wyrażone po wystosowaniu pisma w sprawie umożliwienia wyboru diety roślinnej w publicznych placówkach oświatowych. W dokumencie tym zostało zaznaczone, iż dieta wegańska nie jest zalecana w żywieniu zbiorowym dzieci i młodzieży. Młody wegetarianin powinien zabierać z domu posiłek, który może zjeść w szkole, jeśli nie zapewnia ona roślinnego menu.
 

Okres szkolny to czas, kiedy dziecko zawiera wiele znajomości i chce przynależeć do grupy rówieśników. Jeśli jest jedynym wegetarianinem w klasie, może poczuć, że „odstaje” od reszty uczniów. Aby temu zapobiec, rodzic powinien zwrócić uwagę na estetyczne i ciekawe przygotowanie i zapakowanie posiłku. Jest wiele potraw, które na pierwszy rzut oka nie różnią się od mięsnych (np. burgery warzywne). Warto rozważyć przygotowanie takich dań, gdy dziecko nieswojo czuje się w grupie. Jeśli dziecko zrozumie ideę, która przyświecała rodzicom przy wyborze wegetarianizmu, łatwiej będzie mu tę dietę stosować, nawet jeśli różni się od sposobu żywienia kolegów [6].

Kanadyjskie Stowarzyszenie Pediatryczne przedstawiło zalecenia pomocne w układaniu diety dla młodych wegetarian, m.in.:

• ze względu na niższą strawność białka roślinnego, zapotrzebowanie na białko u wegan jest zwiększone;
• zapotrzebowanie na żelazo u wegan i wegetarian jest zwiększone 1,8-krotnie w stosunku do podstawowej normy dla wieku i płci, a w okresie intensywnego wzrostu może być konieczna suplementacja;
• w przypadku diety wegańskiej, po 7 miesiącu życia należy zwiększyć podaż cynku o 50%;
• w diecie wegańskiej należy zwrócić uwagę na odpowiednią podaż wapnia i uwzględnić produkty będące źródłem kwasu linolenowego (siemię lniane, soja);
• karmiące piersią weganki powinny zadbać o dostarczenie z dietą lub suplementacji wystarczających ilości witaminy B12, witaminy D, żelaza, wapnia, folianów, kwasu linolenowego;
• niezależnie od wieku dziecka, należy zapewnić odpowiednią podaż witaminy B12 z dietą lub wdrożyć suplementację [1].

Dieta roślinna u dziecka powinna być prowadzona pod stałą opieką dietetyka, by nie dopuścić do niedoborów pokarmowych.

Piśmiennictwo

1. Canadian Paediatric Society Position Statement: Vegetarian diets in children and adolescents. Paediatric and Child Health 2010, 15, 303-314.
2. Finley D.A., Lonnerdal B. Dewey K.G., Grivetti L.E.: Breast milk composition: fat content and fatty acid composition in vegetarians and non-vegetarians. American Journal of Clinical Nutrition 1985, 41, 788–800.
3. Jarosz M. (red): Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008.
4. Mangels A.R., Messina V.: Considerations in planning vegan diets: infants. Journal of the American Dietetic Association 2010, 101, 670-677.
5. Position of the American Dietetic Association: Vegetarian Diets. Journal of the American Dietetic Association 2009, 109, 1266-1282.
6. Renda M., Fischer P.: Diety wegetariańskie dzieci i młodzieży. Pediatria po Dyplomie 2010, 14, 68-75.
7. Sabate J., Wien M.: Vegetarian diets and childhood obesity prevention. American Journal of Clinical Nutrition 2010, 91 suppl, 152-159.
8. Odpowiedź Instytutu Żywności i Żywienia na petycję w sprawie umożliwienia rodzicom wyboru diety wegetariańskiej lub wegańskiej w publicznych placówkach oświatowych: http://wegemaluch.pl/download/iziz_odpowiedz_na_petycje.pdf

Ewa Jabłońska
absolwentka dietetyki Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu