Żywieniowe znaczenie kwasu foliowego dla kobiet w ciąży

Kwas foliowy jest witaminą mającą istotne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Grupą, która szczególnie narażona jest na jej niedobór są kobiety w ciąży. Niedostateczna podaż może powodować m.in. wady cewy nerwowej u noworodków. Źródłem folianów są zarówno produkty pochodzenia zwierzęcego jaki i roślinnego. Kobietom w ciąży, a także tym planującym poczęcie dziecka zaleca się suplementację. Kwas foliowy jest dobrze przyswajalny z produktów farmaceutycznych – stanowią one jego uzupełniające źródło. Ponadto kwas foliowy jest również związkiem wrażliwym na czynniki zewnętrzne, a jego biodostępność może być ograniczona przez składniki pożywienia.

Kwas foliowy (kwas pteroiloglutaminowy, folan, folacyna, witamina B9) to związek należący do grupy witamin, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Substancja ta, a także jej pochodne należą do grupy folianów, różniąc się między sobą stopniem utlenienia. Posiadają podobną aktywność biologiczną, przy czym kwas foliowy jest  najlepiej przyswajalnym związkiem z tej grupy.

Występowanie w żywności kwasu foliowego

Foliany zawarte są zarówno w produktach pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego. Najlepszym ich źródłem są zielone warzywa liściaste, takie jak brokuły, brukselka, szpinak, kapusta, szparagi oraz bób. Równie dobrym źródłem kwasu foliowego i jego pochodnych są nasiona roślin strączkowych – groch, fasola, soja. Duże ilości folianów występują również w drożdżach, produktach pełnoziarnistych i kiełkach pszenicy. Znacznie ilości znajdują się w owocach oraz innych warzywach. Równie polecanym źródłem kwasu foliowego są orzechy.

Wśród produktów pochodzenia zwierzęcego za dobre źródło folianów uznaje się podroby, zwłaszcza wątrobę. Wątroba nie jest jednak produktem polecanym ciężarnym ze względu na dużą zawartość retinolu, który może przyczynić się do wad rozwojowych płodu. Wysoką zawartością kwasu foliowego cechują się także jaja oraz łosoś. Mleko zawiera mniejszą zwartość folianów, nieco lepszym źródłem są mleczne napoje fermentowane np. maślanka czy jogurt. Sery dojrzewające twarde zawierają 10-40 μg/100 g tych związków, a twarogi ok. 30 μg/100 g. Lepszym źródłem są sery dojrzewające miękkie typu brie czy camembert. Ciężarne powinny jednak unikać spożywaniaserów pleśniowych ze względu na zwiększone prawdopodobieństwo zakażania listeriozą. Foliany w produktach mlecznych powstają w wyniku przemian metabolicznych bakterii kwasu mlekowego. Niewielkie ilości witaminy B9 są również syntezowane w przewodzie pokarmowym przez bakterie jelitowe.  Zawartość folianów w wybranych produktach spożywczych przedstawia ryc. 1.

Biodostępność kwasu foliowego

Zazwyczaj w produktach spożywczych kwas foliowy występuje w zredukowanej formie, która jest bardziej podatna na działanie czynników zewnętrznych takich jak temperatura, promieniowanie UV, działanie tlenu, czy jonów metali. Obniżenie zawartości folianów w produktach obserwuje się podczas przechowywania. Wpływ na zmniejszenie ich ilości maja również procesy technologiczne. Ogółem w przetworzonej żywności straty tej witaminy sięgać mogą 50-80%. Na biodostępność folianów może wpłynąć skład diety, rodzaj folianów znajdujących się w diecie, a także używki, stany zapalne przewodu pokarmowego oraz niektóre leki. Z powodu interakcji z innymi składnikami żywności z trudem można ustalić dokładną biodostępność kwasu foliowego z diety. Szacuje się, ze jego przyswajanie z produktów żywnościowych waha się od 30 do 80%. Syntetyczny kwas foliowy jest wchłaniany prawie całkowicie.

Normy żywieniowe kwasu foliowego dla ciężarnych

Instytut Żywności i Żywienia zaleca aby kobiety ciężarne spożywały 600 µg równoważnika folianów dziennie. Według FAO/WHO 1 µg syntetycznego kwasu foliowego odpowiada 1,7 µg równoważnika folianów, co oznacza, że należy spożyć dawkę 353 µg syntetycznego kwasu foliowego aby pokryć zapotrzebowanie. Jeśli istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu, na przykład gdy wystąpiły one u starszego rodzeństwa, pod kontrolą lekarza zwiększa się ilość standardowej dawki nawet 10-krotnie.

Skutki niedoboru kwasu foliowego

Hipowitaminoza związana z niedoborem folianów jest częstym schorzeniem, występującym na całym świecie. Na deficyty kwasu foliowego narażone są niemowlęta, dziewczęta w okresie dojrzewania ale szczególnie kobiety ciężarne. Jego niedobór w okresie ciąży, związany przede wszystkim z niewystarczającym spożyciem. Niedobór może spowodować niedorozwój łożyska i być związany ze spontanicznym rozwiązaniem ciąży, występowaniem niskiej masy urodzeniowej, a także powodować wrodzone wady cewy nerwowej u noworodków. Zalicza się do nich m.in. bezmózgowie, przepukliny oponowordzeniowe oraz jamistość rdzenia. Równie istotne jest wysycenie organizmu folianami przed zajściem w ciążę, gdyż już w ciągu pierwszych tygodni od zapłodnienia może dojść do niewłaściwego rozwoju mózgu u embrionu [4,5,6].
W wielu badaniach wykazano, że suplementacja kwasem foliowym u wszystkich kobiet w wieku rozrodczym zmniejsza wystąpienie wad cewy nerwowej o 70%. W Polsce częstość występowania wad cewy nerwowej jest bardzo wysoka i wynosi 2,68/ 1000 urodzeń. Współczynnik umieralności niemowląt spowodowany tymi wadami uznawany jest za najwyższy w Europie [3,5].

Skutki nadmiaru folianów

Podaż folianów przyjmowany z preparatów farmaceutycznych, w umiarkowanych dawkach, nie wywołuje skutków ubocznych. Zbyt wysokie spożycie może utrudnić diagnozę u osób z niedoborem witaminy B12. Mogą również wchodzić w interakcje z przyjmowanymi lekami u osób chorych na padaczkę [4,5].

Podsumowanie

Kwas foliowy jest witaminą niezbędną do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Musi być dostarczana w odpowiedniej ilości wraz z pożywieniem ponieważ nie jest syntetyzowana w odpowiedniej ilości przez organizm. Kobiety w ciąży należą do grup szczególnie narażonych na niedobór kwasu foliowego. Zaleca się im spożywanie produktach bogatych w kwas foliowy i dodatkowo uzupełnianie diety przez przyjmowanie preparatów farmaceutycznych.

Piśmiennictwo:
1.McNulty B., Pentieva K., Marshall B. i współ. Women’s compliance with current folic acid recommendations and achievement of optimal vitamin status for preventing neural tube defects. Hum. Reprod. 2011, 26 (6): 1530-1536
2.Ziemlański S., Wartanowicz M. Rola folianów w żywieniu kobiet i dzieci. Pediatr. Współcz. 2001, 3(2): 119-125
3.Czeczot H., Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postępy Hig. Med. Dośw. 2008, 62; 405-419

autor: Marta Rembek
dietetyk absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
 

Interesuje Cię zastosowanie Kwasu foliowego? Chciałabyś/Chciałbyś mieć ściągę z produktami zawierającymi błonnik? Zajrzyj do naszego działu PLANSZE EDUKACYJNE. Znajdziesz tam planszę z Kwasem foliowym i inne przydatne ikonografiki.