Suplementacja witaminy D – moda czy konieczność?

Tematem kontrowersyjnym i często wykorzystywanym przez producentów suplementów diety są niedobory żywieniowe u ludzi. Jak się okazuje, suplementacja diety konieczna jest w niewielkim odsetku przypadków, zaś same niedobory żywieniowe dotyczą głównie osób obarczonych konkretnymi jednostkami chorobowymi i pozostających na diecie ubogiej w dany składnik pokarmowy. Deficyty witaminowe mogą występować również u osób o wysokiej aktywności fizycznej, którym narzuca się specjalne wymogi żywieniowe. W większości jednak, odpowiednio skomponowana dieta dostarcza organizmowi wszystkich składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Stosowanie suplementów diety wskazane jest w nielicznych udokumentowanych niedoborach witaminowych, wśród których zalicza się m.in. niedobory witaminy D.

Funkcje witaminy D w organizmie

Witamina D znana jest z wszechstronnego działania w organizmie ludzkim. Bierze udział w metabolizmie wapnia i zwiększa jego wchłanianie w układzie pokarmowym – tym samym pośrednio chroni organizm przed demineralizacją kości. Ponadto witamina ta wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i regenerację neuronów, a dzięki oddziaływaniu na specyficzne geny wykazuje działanie przeciwbakteryjne.

Obecność receptorów wit.D w komórkach układu immunologicznego potwierdziły jej role w reakcjach odpornościowych organizmu. Natomiast odkrycie receptorów witaminy D w mięśniach dało początek przypuszczeniom, że jej niedobory mogą również przyczynić się do spadku wydolności organizmu i zwiększeniu ryzyka występowania kontuzji wśród sportowców [5].

Niedobory wit. D łączone są również z szeregiem jednostek chorobowych, wśród których wymienia się m.in. choroby sercowo-naczyniowe, choroby autoimmunologiczne czy zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych [1,4,6].

Status witaminy D w Polsce

Najnowsze badania pokazują, że stężenie wit. D w surowicy krwi osób zamieszkujących tereny położone w szerokościach geograficznych powyżej 34 ‘N/S, a więc w Europie Środkowej, w tym w Polsce jest niższe od rekomendowanych. Wysoki odsetek występujących niedoborów jest konsekwencją braku w tych rejonach dostatecznej ilości słońca, które niezbędne jest przy produkcji wit.D [1].

W strefie klimatycznej, w której żyjemy odpowiednią syntezę skórną wit.D możemy zapewnić w okresie od kwietnia do września poprzez codzienną 15-minutową ekspozycje ciała na słońcu, natomiast w okresie od października do marca synteza ta może być niewystarczająca.

W praktyce, nawet w okresie letnim odpowiednia ekspozycje ciała na promieniowanie UV nie zawsze jest możliwa. Całodzienna praca biurowa  i brak czasu na ruch bardzo często ograniczają możliwość korzystania ze słonecznych dni.

Powszechnie stosowane kremy z filtrem przeciwsłonecznym mogą obniżyć skórną syntezę wit.D nawet o 90-95%. Braki witaminy można częściowo uzupełnić odpowiednią dietą, spożywając produkty o wysokiej zawartości wit.D.  Z uwagi na tylko częściową przyswajalność nadal może to być ilość niewystarczająca.

Najlepszym wskaźnikiem zaopatrzenia organizmu w wit.D jest monitoring stężenie jej metabolitu – 25-hydroksywitaminy D₃(25-OH-D₃) w surowicy krwi. Optymalny poziom 25-OH-D₃ mieści się w przedziale 30-50ng/ml, zaś poniżej tej wartości można mówić o niedoborach [7].

Polskie badania wskazują, iż u kobiet powyżej 50-go roku życia, aż 80% kobiet zawiera bardzo niską wartość metabolitu – 25-OH-D₃ we krwi tj. 20 ng/ml. Taką wartość uznaje się za niedoborową. Wśród kobiet w wieku powyżej 69 lat odsetek 83% badanych miała niedobór wit. D. Niepokojące są także badania przeprowadzone z udziałem młodych dziewcząt mieszkających w Polsce, Finlandii, Danii i Irlandii. Wyniki przeprowadzonej analizy wykazały że aż 92% spośród 199 przebadanych dziewcząt cechowało się niedoborem wit.D [8,9].

Skala niedoborów witaminy D w Polsce nie jest dokładnie znana, jednak najnowsze wytyczne dla mieszkańców Europy Środkowej w tym Polski sugerują suplementacje w miesiącach od września do kwietnia. Biorąc pod uwagę obecne zalecenia i role wit. D w organizmie, warto rozważyć stosowanie odpowiednich preparatów po uprzednim wykonaniu badań laboratoryjnych i  konsultacji ze specjalistą [7].

Tabela 1. Kryteria zaopatrzenia organizmu w wit.D w oparciu o stężenie
25(OH)D₃ w surowicy krwi.

Tabela 2. Badania wskazujące na niedobory wit.D wśród mieszkanek Polski i wybranych państw Europejskich

Podsumowanie – suplementacja witaminą D

Witamina D znana jest z wszechstronnego działania na ludzki organizm. Oprócz powszechnie znanego udziału w utrzymywaniu odpowiedniej mineralizacji kośćca, bierze udział w reakcjach odpornościowych organizmu, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego a także, ma wpływ na wydolność fizyczną. Wskazuje się, że poprzez bezpośrednie lub pośrednie działanie witamina ta wpływa na ekspresję ponad 200 różnych genów, w tym genów regulujących proces proliferacji, różnicowania i śmierci komórkowej.

Z uwagi na wielokierunkowe działanie – niepokojące są najnowsze doniesienia o niedoborach wit.D, które obserwuje się m.in. w Polsce. Skala deficytu wit.D nie jest dokładnie określona, jednak najnowsze wytyczne wskazują na konieczność suplementacji w miesiącach o ograniczonej ekspozycji na światło słoneczne, tj. od września do kwietnia. Rozważając ewentualną suplementację należy pamiętać, iż rozpoczęcie stosowania wszelkich preparatów witaminowych powinno być poprzedzone odpowiednimi badaniami laboratoryjnymi potwierdzającymi jej niedobór oraz konsultacją ze specjalistą.

Pismiennictwo
1. Kuryłowicz A.: Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych.Endokrynologia Polska, 2007, 58,2.
2. Jarosz M i wsp.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób      niezakaźnych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008,Wydanie I,180-185.
3. Tukaj C.: Właściwy poziom witaminy D warunkiem zachowania zdrowia. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej,2008, 62, 502-510.
4. Płudowski P.: Vitamin D effects on musculoskeletal health, immunity, autoimmunity, cardiovascular disease, cancer, fertility, pregnancy, dementia and mortality—A review of recent evidence. Autoimmunity Reviews,2013,12,976-989.
5. Ogan D.: Vitamin D and the Athlete: Risks, Recommendations, and Benefits. Nutrients, 2013, 5, 1856-1868.
6. Wang L i wsp.: Circulating 25-hydroxy-vitamin D and risk of cardiovascular disease: A meta-analysis of prospective studies.  Circulation: Cardiovascular Quality andOutcomes,2012, 1, 5, 819–829.
7. Płudawski: Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe – recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency. Endokrynologia Polska, 2013, 64 ,4.
8. Napiórkowska L .: Prevalence of low serum vitamin D concentration in an urban population of elderly women in Poland.Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej. 2009,119,11,699-70.
9. Andersen R: Teenage girls and elderly women living in northern Europe have low winter vitamin D status. European Journal of Clinical Nutrition ,2005, 59, 533–541.

autor:
Maja Tomczyk
dietetyk
absolwentka Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego