Rodzina i związane z nią obowiązki, praca zawodowa a także szybki styl życia i natłok obowiązków, a do tego pojawiające się w tym wieku zmiany w organizmie kobiety jak m.in. zwolnienie tempa przemiany materii, czy zmiany hormonalne oraz zakorzenione niewłaściwe nawyki żywieniowe i brak aktywności fizycznej u kobiet po 40 roku życia mogą powodować poważne problemy ze zdrowiem.
Jak ukazują statystyki po 40 roku życia u kobiet następuje znaczne pogorszenie zdrowia, a ich wiedza i świadomość na temat zapobiegania niektórym schorzeniom, a dzięki temu poprawie, jakości własnego zdrowia jest bardzo znikoma. Jest to również grupa kobiet, której dieta i codzienny dobór produktów spożywczych pozostawia wiele do życzenia. Charakteryzuje się ona niedostateczną energią, nadmiarem tłuszczów, cholesterolu, a także brakiem wielu niezbędnych składników odżywczych. Edukacja tych osób, może znacznie poprawić ich świadomość, zdrowie i jakość życia.
Powyżej 40 roku życia znacznie wzrasta także problem z nadwagą i otyłością. Jak wynika z publikacji GUS „Kobiety w Polsce” do 30 r.ż. jedynie 3% kobiet ma nadwagę, pomiędzy 30 a 44 rokiem życia procent osób z nadwagą wynosi już 11%, a powyżej 45 r.ż. ponad 20%. Podobnie korelują się wyniki pomiędzy wiekiem o odsetkiem kobiet z otyłością.
Ponadto powyżej 40 r.ż wrasta prawie 4 krotnie ilość kobiet chorych na nowotwory złośliwe w porównaniu do kobiet młodszych. Osoby po 40 roku życia dwukrotnie częściej niż młodsze od nich uskarżają się na zbyt wysokie ciśnienie tętnicze krwi, choroby kości czy stawów oraz na bóle pleców. Częściej chorują one także na choroby tarczycy, żołądka lub dwunastnicy.
Dodatkowo wraz z wiekiem spada także odsetek kobiet uczestniczących w zajęciach sportowych lub sportowo – rekreacyjnych. Powyżej 40 r.ż. tylko 40% osób deklarowało takie uczestnictwo, a powyżej 50 roku życia zaledwie 33%. W większości jest to tylko sporadyczna aktywność fizyczna.
Instytut Żywności i Żywienia uświadamia także, że przeprowadzane badania stanu odżywienia kobiet trwale wykazują przewlekłe niedobory składników mineralnych u kobiet w późniejszym okresie życia. Panie także często stosują niskoenergetyczne i niezbilansowane diety odchudzające, dodatkowo odżywiają się nieregularnie, co sprawia, że stają się grupą narażoną na niedobory wielu cennych substancji odżywczych.
Ocena sposobu żywienia kobiet w okresie okołomenopazualnym wykazała, że zarówno ilość, jak i pory posiłków, spożywanych przez badane kobiety w ciągu dnia, sprzyjały powstawaniu długich przerw między nimi, co mogło powodować wahania stężenia glukozy we krwi, a tym samym wydzielanie się nie tylko hipoglikemicznej, ale i lipotwórczej insuliny. Stwierdzone nieprawidłowości mogły być m.in. przyczyną zmian tempa metabolizmu, oszczędzania przez organizm spożytego pożywienia i gromadzenia jego części w postaci tkanki tłuszczowej.
Podaż białka ogółem w racjach pokarmowych badanych kobiet przekraczała przyjęty w prozdrowotnym modelu żywienia poziom. Zaobserwowano znaczne przekroczenie zalecanej podaży białka zwierzęcego. Średnia zawartość tego składnika w dietach przekraczała zalecenia o 98,8%. Może to sprzyjać silnemu zakwaszeniu organizmu, a tym samym obciążeniu układów buforowych, prowadząc w efekcie do wypłukiwania jonów wapnia i magnezu z kości.
Ponadto stwierdzono niskie spożycie węglowodanów złożonych bogatych m.in. w błonnik pokarmowy, uznawany za czynnik poprawiający tolerancję glukozy i fizjologiczne mechanizmy regulacji jej stężenia we krwi. Podaż węglowodanów w średniej racji pokarmowej kobiet była poniżej przyjętego modelu prozdrowotnego, a realizacja zalecanej normy wynosiła 87,9%.
Stwierdzona niska podaż Mg, Zn, witaminy C, przy jednoczesnej wysokiej podaży sodu i fosforu, może niekorzystnie wpływać na stan kośćca, szczególnie w okresie menopauzalnym. Przy niskiej zawartości magnezu w diecie poziom aktywnego metabolitu witaminy D ulega obniżeniu, co powoduje zmniejszenie wchłaniania zarówno Mg, jak i Ca. Niedostateczna podaż Zn w diecie prowadzi do zwolnienia tempa obrotu kostnego, a niedostateczna podaż witaminy C – do zaburzeń powstawania podstawowego składnika macierzy kostnej – kolagenu. Niekorzystna była, także w diecie tej grupy kobiet, niska podaż witaminy B6, niezbędnej nie tylko w przemianach białek, ale także wpływającej na wzrost kości i aktywność kostnienia oraz wewnątrzkomórkową homeostazę wapniową.
U badanych kobiet stwierdzono niskie spożycie warzyw, owoców oraz nasion strączkowych, a tym samym niską podaż zalecanych kobietom w okresie około menopauzalnym fitoestrogenów jako związków strukturalnie i czynnościowo zbliżonych do naturalnych estrogenów, a łagodzących lub niwelujących dolegliwości związane z tym okresem.
W całodziennych racjach pokarmowych badanych kobiet stwierdzono zbyt dużą, w stosunku do zaleceń prozdrowotnego modelu żywienia, podaż tłuszczu ogółem oraz wysoką podaż nasyconych kwasów tłuszczowych wynoszącą 114,4% realizacji zaleceń. Nasycone kwasy tłuszczowe mogą wykazywać niekorzystny wpływ na profil lipidowy, zwiększać krzepliwość krwi, powodować dysfunkcję śródbłonka oraz podnosić ciśnienie tętnicze i insulinooporność. Wykazano także zbyt wysokie spożycie cholesterolu, co przy występujących zaburzeniach metabolizmu lipidów u kobiet w wieku okołomenopauzalnym przyczynia się w istotny sposób do występowania w tej populacji chorób układu krążenia.
U kobiet w wieku menopauzalnym spada stężenie estradiolu. W wyniku spadku estrogenów dochodzi do zachwiania fizjologicznej równowagi pomiędzy resorpcją, a tworzeniem się kości i w efekcie do przyspieszenia utraty wapnia z kośćca. Utrata masy kostnej zaczyna się już w premenopauzie, ok. 40 roku życia.
Podsumowując – żywienie jest główną, dającą się modyfikować determinantą chorób przewlekłych. Zmiana sposobu żywienia, w kierunku wyeliminowania błędów żywieniowych, istotnie wpływa na poprawienie zdrowia i jakości życia kobiet.
Piśmiennictwo
1. Bijak M. i wsp., 2010. Izoflawonoidy jako alternatywa dla terapii hormonalnej wieku menopauzalnego. Przegląd Menopauzalny, 6, 402-406.
2. Bolesławska I. i wsp., Analiza porównawcza sposobu żywienia kobiet i mężczyzn w różnych okresach życia – energia, składniki podstawowe. Rocznik PZH, 1, 171-176.
3. Bronkowska M. i wsp., Ocena sposobu żywienia kobiet w okresie około menopauzalnym w aspekcie zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi – spożycie wybranych składników pokarmowych. Żywność, Nauka, Technologia i Jakość, 6, 359-368.
4. Goluch-Koniuszy Z. i wsp., 2009. Ocena sposobu żywienia kobiet w okresie menopauzalnym – zdrowych i z leczona osteoporozą. Agricultura, Alimentaria, Piscaria et Zootechnica, 269, 5-18.
5. Holecki M. i wsp., 2005. Wpływ terapii odchudzającej z zastosowaniem suplementacji węglanu wapnia i witaminy D na wybrane parametry metabolizmu kości u otyłych kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 3, 1-8.
6. Kobiety w Polsce, 2008. GUS.
7. Kotowski A., 2010. Badanie ankietowe nt. wiedzy i potrzeb mieszkańców województwa łódzkiego w zakresie profilaktyki chorób.
8. Piórecka B. i wsp., 2007. Wpływ żywienia na występowanie wybranych metabolicznych czynników ryzyka chorób układu krążenia wśród mieszkanek Krakowa. Rocznik PZH, 1, 119-127.
9. Podbielska M. i wsp., 2013. Ocena poziomu wiedzy na temat osteoporozy i stosowanej profilaktyki wśród kobiet po 50 roku życia. Zeszyty Naukowe WSSP, tom 17.
10. Stan zdrowia ludności Polski, 2009. GUS
11. Szczygielska-Majewska M. i wsp., 2005. Zapotrzebowanie na edukację w zakresie profilaktyki osteoporozy. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia.
12. Uczestnictwo Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej, 2012. GUS
13. Zdrowie kobiet w Polsce w latach 2004-2009. GUS
autor:
mgr inż. Monika Czyż
technolog żywności spec. żywienie człowieka z dietetyką
absolwentka Uniwersytetu Rolniczego im Hugona Kołłątaja w Krakowie