Osteoporoza stanowi problem o zasięgu ogólnoświatowym, zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Choroba ta nie daje początkowo żadnych charakterystycznych objawów klinicznych, dlatego bardzo ważna jest jej wczesna prewencja, która ma na celu podniesienie świadomości społeczeństwa od najmłodszych lat.
Osteoporoza – istota choroby
Zgodnie z definicją podaną przez Światową Organizację Zdrowia: „Osteoporoza jest chorobą układową szkieletu, charakteryzującą się niską masą kości i zaburzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, co prowadzi do zwiększonej podatności na złamania, które mogą wystąpić nawet po niewielkim urazie, który u zdrowego człowieka nie powoduje istotnych następstw”.
Osteoporoza dotyczy ponad 200 milionów ludzi na świecie, z tego prawie połowa przypadków występuje w Europie. W Polsce szacuje się, iż ponad 2,8 miliona osób cierpi na chorobę kości. Częstość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem – u osób powyżej 75 roku życia, prawdopodobieństwo zachorowania na osteoporozę wynosi 50% [1].
Etiopatogeneza choroby nie jest do końca znana. Wiele źródeł podaje wpływ na rozwój osteoporozy takich czynników jak:
- demograficzne i genetyczne – podeszły wiek, płeć żeńska, rasa kaukaska i azjatycka, niska masa
i szczupła budowa ciała - dietetyczne i środowiskowe – niedobory żywieniowe, stosowanie używek, mała aktywność fizyczna
- status prokreacyjny – okres pomenupauzalny, nierodzenie, deficyt hormonów płciowych
- leki i przebieg innych chorób [2].
Na osteoporozę wskazują takie symptomy, jak: bóle mięśniowe i kostne, ograniczenie sprawności ruchowej, obniżenie wzrostu, zmiany postawy ciała oraz dalsze powikłania (złamania) [3]. Poniższa rycina ukazuje najczęściej występujące zmiany w postawie ciała osoby dotkniętej tą chorobą.
Do rozpoznania osteoporozy, oprócz obserwowanych objawów klinicznych niezbędne jest wykonanie badań w postaci: standardowego wywiadu lekarskiego, badania przedmiotowego, badania radiologicznego, badania analitycznego oraz badania densytometrycznego [4].
Leczenie choroby ma charakter kompleksowy, stosowane jest leczenie fizjoterapeutyczne i farmakologiczne. Jednak podstawę leczenia stanowi zmiana trybu życia, szczególnie nawyków żywieniowych w celu uzupełnienia niedoborów żywieniowych oraz zwiększenie aktywności fizycznej [5].
Wpływ diety na rozwój choroby kości
Żywienie to proces fizjologiczny, który wpływa na rozwój człowieka, a tym samym na jego stan zdrowia [6].
Dostarczenie odpowiedniej podaży składników odżywczych i mineralnych jest szczególnie ważne w okresie dojrzewania organizmu, ponieważ pomaga w tworzeniu się tkanki kostnej i określa stopień jej wytrzymałości w dorosłym życiu [1]. W profilaktyce osteoporozy niezbędne są takie składniki mineralne i witaminy, jak:
– Wapń, który warunkuje prawidłowy wzrost szkieletu oraz pokrywa straty związane z wydalaniem tego pierwiastka z organizmu [1]. Najnowsze normy żywienia człowieka podają dzienne zapotrzebowanie na ten minerał w ilości 1300mg u młodzieży i osób starszych, natomiast u osób w wieku produkcyjnym – 1000mg [7]. Źródłem dobrze przyswajalnego wapnia są: mleko, produkty mleczne, ryby, sery, nasiona słonecznika, brokuły, szpinak oraz soja [6].
– Fosfor – występuje w największej ilości w kościach i zębach w postaci związku z wapniem [8]. Źródłem tego minerału są: wyciągi z kości, drób, mięso, ryby, jaja, mleko i produkty mleczne, sery, pełne ziarna zbóż oraz nasiona roślin strączkowych. Jego niedobory występują stosunkowo rzadko, jednak ważne jest zachowanie równowagi w spożywaniu wapnia i fosforu [1].
– Witamina D bierze udział w mineralizacji kośćca, jej niedobór zmniejsza efektywność wchłaniania wapnia z 30 – 50 do około 15% [1]. Każdy z nas do prawidłowego rozwoju potrzebuje codziennie 5ug witaminy D,natomiast osoby starsze, powinny dostarczać podwójną dawkę tej witaminy. Największym jej źródłem jest ekspozycja na promienie słoneczne, które pokrywa dzienne zapotrzebowanie w 80-90%. W żywności witamina D występuje w tłuszczu rybim, oleju z wątroby dorsza i tuńczyka, maśle i żółtkach jaj [1].
– Witamina K jest między innymi potrzebna do produkcji i działania osteokalcyny, czyli białka, które odpowiada za mineralizację kości. Zalecana dzienna dawka witaminy K wynosi 50-65ug na dobę [7]. Źródłem tej witaminy są warzywa liściaste, pomidory, kalafior, żółtka jaj, tran i olej sojowy [1].
– Witamina C bierze udział w tworzeniu kolagenu i ułatwia wchłanianie wapnia. Jest niezbędna do zbudowania mocnych kości. W dziennej racji pokarmowej powinno być zawarte 75-90mg tej witaminy [7]. Produkty obfitujące w witaminę C to: czarna porzeczka, truskawki, cytrusy, owoce dzikiej róży, pomidory, kapusty, pietruszka, szczypior, szparagi, fasolka [6] .
– Magnez jest niezbędny do produkcji enzymów, pracy mięśni oraz bierze udział w budowie kości [8]. Do prawidłowego rozwoju organizmu potrzebne jest 260mg tego pierwiastka u kobiet i 350mg u mężczyzn [7]. Produkty bogate w magnez to: produkty pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych, orzechy, kiełki, migdały, figi, banany, czekolada, kakao, warzywa liściaste oraz ryby i mięso [6].
Używki a osteoporoza
Nadmierna konsumpcja kofeiny może wywierać niekorzystne działanie na gęstość mineralną kości. Wykazano, że spożywanie 2 filiżanek kawy lub 4 filiżanek mocnej herbaty dziennie, może zwiększyć ryzyko złamań kości [1].
Alkohol upośledza przyswajanie wapnia, witaminy D i białka oraz zwiększa wydalanie magnezu z moczem. Z tego powodu może nastąpić odwapnienie kości poprzez zmniejszoną podaż substancji budulcowych.
Nikotyna zawarta w papierosach jest substancją najbardziej szkodliwą dla naszych kości, zwłaszcza dla kobiet. Kadm zawarty w dymie tytoniowym negatywnie oddziałuje na gospodarkę wapniową [9].
Aktywność fizyczna – prewencja
Aktywność ruchowa jest ważnym elementem profilaktyki zdrowotnej. Szacuje się, iż 30% społeczeństwa jest nieaktywna ruchowo, a jak wiadomo przyswojenie zasad zdrowego stylu życia w okresie dzieciństwa i młodości, skutkuje lepszą sprawnością fizyczną w wieku dorosłym [10].
Ruch mięśni i pionowa pozycja ciała pobudza działanie komórek kościotwórczych. Utrzymanie umiarkowanej aktywności fizycznej sprzyja większej szczytowej masie kostnej, natomiast w późniejszym wieku do zwolnienia tempa jej utraty. W przypadku gdy zostają ograniczone możliwości ruchowe lub osoba musi pozostać w pozycji leżącej następuje gwałtowna utrata masy kostnej [1].
Osteoporoza jest chorobą szkieletu, w rozwoju którego szczególne znaczenie ma jakość żywienia oraz aktywność fizyczna. Należy od najmłodszy lat dbać o racjonalnie zbilansowaną dietę oraz uprawiać aktywność fizyczną przynajmniej 3-4 razy w tygodniu [9].
Piśmiennictwo
1. Jarosz M.: Osteoporoza. Porady lekarzy i dietetyków. Wyd. Lek. PZWL, 2010, 11, 19-20, 38, 44-48, 53-67, 87.
2. Stetkiewicz T., Połać I., Jedrzeczyk S., i wsp.: Osteoporoza – diagnostyka i terapia. Przegląd Menopauzalny, 2004, 2, 73.
3. Marcinkowska-Suchowierska E. (red): Osteoporoza, diagnostyka, profilaktyka i leczenie. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1999, 14.
4. Czerwiński E., Działak P.: Diagnostyka osteoporozy i ocena ryzyka złamania. Ortop. Traum. Rehab., 2002, 2, 128.
5. Przedlacki J.: Współczesne zasady postępowania w osteoporozie. Nefrol. Dial. Pol. 2012, 16, 188.
6. Biernat J.: Żywienie, żywność a zdrowie. Wyd. Astrum, Wrocław 2001, 18, 62-68.
7. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. (red): Normy żywienia człowieka. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2008, 438-442.
8. Pressman A., Buff S.: Witaminy i minerały. Warszawa 2006, 234, 241-242.
9. Leibol G.: Osteoporoza. Zapobieganie, leczenie, regeneracja. Raszyn 2006, 60-61, 103-105.
10. Kwaśniewska M., Kaleta D., Ruszkowska-Majzel J., Drygas W.: Promotion of active lifestyle: from promotion to practise [Promocja aktywnego stylu życia, od promocji do praktyki]. Kardiodiabetologia, 2006, 1, 53-56.
autor:
Katarzyna Skowron
dietetyk kliniczny
absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie