Wczesne programowanie żywieniowe pozwala na kształtowanie metabolizmu w najważniejszym okresie rozwoju narządów i tkanek. Dzięki właściwej diecie kobiety ciężarnej i karmiącej, a także niemowlęcia możliwe jest ograniczenie wystąpienia niektórych chorób w dorosłym życiu m.in. otyłości, chorób układu krwionośnego i nadciśnienia tętniczego. Akceptacja nowych smaków i rozwijanie właściwych nawyków żywieniowych od pierwszych chwil życia ma decydujący wpływ na zdrowie dorosłego człowieka.
O zdrowiu człowieka decydują głównie czynniki środowiskowe, w tym jego styl życia i sposób odżywiania. Wpływa to nie tylko na jego stan somatyczny, ale także psychiczny i społeczny. Obecnie obserwuje się, że już w okresie niemowlęcym i dziecięcym popełniane jest wiele błędów żywieniowych, m.in. krótki okres karmienia piersią, spożywanie zbyt dużej ilości soków, dosładzanie i dosalanie potraw, mogących negatywnie wpływać na zdrowie jednostki. Należy mieć na uwadze, że to właśnie okres płodowy i wczesnego dzieciństwa do 3 roku życia są kluczowymi podczas rozwoju organizmu człowieka. W tym czasie organizm jest szczególnie wrażliwy na błędy żywieniowe i związane z nimi niedobory pokarmowe – w rezultacie zwiększając predyspozycję do otyłości i innych chorób cywilizacyjnych w kolejnych latach życia. Zalecenia żywieniowe kierowane do kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz niemowląt mają na celu zwiększenie wiedzy, a tym samym programowanie zdrowia dziecka już od jego pierwszych chwil [1].
Programowanie żywieniowe
W tzw. „krytycznych” okresach rozwoju człowieka negatywne działanie czynników środowiskowych, do których należy m.in. nadmiar lub niedobór składników odżywczych, może skutkować trwałymi zmianami w procesach hormonalnych oraz metabolicznych – te natomiast mogą wpływać na zdrowie człowieka w jego dorosłym życiu.
Czynniki zewnętrzne zmieniają przebieg procesów fizjologicznych, co w rezultacie powoduje wiele negatywnych konsekwencji zdrowotnych, jak np. otyłość, choroba sercowo-naczyniowa. Okres niemowlęcy uznaje się za kluczowy w programowaniu metabolizmu. Istotny jest fakt, że karmienie piersią może być czynnikiem zmniejszającym ryzyko otyłości w dorosłym życiu.
WHO zaleca by karmić dziecko mlekiem matki, co najmniej przez pierwsze 6 miesięcy życia, a jeśli jest to możliwe to powinno się kontynuować dany sposób żywienia także podczas rozszerzania diety. Także właściwa ilość białka w diecie niemowlęcia ma istotne znaczenie w programowaniu żywieniowym. Szacuje się, że jego nadmierna ilość może sprzyjać rozwojowi otyłości. Prawidłowy rozwój i nawyki żywieniowe warunkuje też sposób rozszerzania diety dziecka. Właściwe wprowadzanie poszczególnych produktów i budowanie preferencji smakowych u dziecka kształtuje jego nawyki żywieniowe i upodobania w dorosłości [2,3,4]. Od urodzenia najbardziej pożądanym jest smak słodki, natomiast gorzki i kwaśny kojarzą się z produktami zepsutymi, nieodpowiednimi do jedzenia.
Poznawanie nowych smaków i ich akceptacja zaczyna się już w życiu płodowym, w drugim trymestrze. Stąd tak ważna jest urozmaicona dieta mamy, eksponująca bogactwo różnorodnych smaków. Również podczas rozszerzania diety dziecka, należy oswoić je z nowym smakiem kilkakrotnie podając jeden produkt, tak by nowy smak został przez nie zaakceptowany. Uważa się, że wprowadzenie do diety dziecka najpierw warzyw, a następnie owoców także sprzyja łatwiejszej akceptacji produktu, ze względu na fakt, że łagodny smak warzyw będzie lepiej odebrany, jeśli zostanie posmakowany przed słodkimi owocami.
Istotne jest by w diecie dziecka oraz dorosłego człowieka znajdowały się codziennie owoce i warzywa, nauka ich spożywania w pierwszych miesiącach wpływa pozytywnie na wybory żywieniowe w dorosłym życiu i zapewnia większą różnorodność diety.
Olbrzymi wpływ na kształtowanie właściwych nawyków ma również prawidłowe podejście psychologiczne. Kolejne produkty nie powinny być wprowadzane do diety dziecka na siłę. Miła, rodzinna atmosfera sprzyja podawaniu nowych dań. Posiłki spożywane w pośpiechu, w czasie negatywnych emocji są natomiast przez dziecko źle odbierane, co może skutkować ich niechętnym spożyciem. Podobnie jak w przypadku, gdy jedzenie będziemy traktować jako formę kary i nagrody. Jeśli dziecko nagradzane jest słodyczami i produktami typu fast food w przyszłości produkty te kojarzone są jako przyjemne i są chętniej spożywane, co może wiązać się z nadmierną masą ciała. Należy unikać też wspierania preferencji do smaku słonego. Nie należy dosalać posiłków dla dzieci. Badania sugerują, że podawanie dziecku słonych przekąsek skutkuje upodobaniem tych produktów w kolejnych latach życia.
Także rodzice odgrywają istotną rolę w procesie programowania żywieniowego. Dzieci są świetnymi obserwatorami, w związku z tym to właśnie opiekunowie powinni świecić przykładem prawidłowych nawyków żywieniowych. Zwracając uwagę na spożywane produkty rodzic zachęca dziecko do spróbowania i naśladowania jego zachowań, co sprzyja budowaniu właściwych nawyków u dziecka. Dziecko, które potrafi już samodzielnie siedzieć może odkrywać nowe smaki poprzez próby samodzielnego jedzenia, np. przy rodzinnym stole, wspólnie z rodzicami. Spożywane w ten sposób kawałki ugotowanych, np. warzyw nie tylko wspierają akceptację nowych smaków, ale także rozwój psychomotoryczny dziecka, co jest niezwykle ważne w kolejnych latach życia [5].
Podsumowanie
Koncepcja programowania żywieniowego doskonale odzwierciedla zasada „Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci”. O preferencjach żywieniowych dzieci i osób dorosłych decyduje sposób żywienia matki w okresie ciąży i laktacji, odżywanie w pierwszych latach życia, a także cechy osobowościowe i środowisko. Nabycie właściwych nawyków żywieniowych i prawidłowa dieta w wieku dziecięcym wpływa pozytywnie na kształtowanie zachowań żywieniowych w dorosłym życiu, ograniczając tym samym ryzyko rozwoju m.in. otyłości i chorób sercowo-naczyniowych [5].
Piśmiennictwo
1.Socha J., Socha P., Weker H., Neuhoff-Murawska J., Żywienie dzieci a zdrowie wczoraj, dziś i jutro, Pediatria Współczesna Gastroenterologia Hepatologia. Żywienie Dziecka, 2010, 12, 1, 34-37
2. Gruszfeld D., Socha P., Niemirska A. Litwin M., Programowanie żywieniowe, Standardy Medyczne. Pediatria, 2011, Nr 8, s. 885-888
3. Koletzko B., Early nutrition and long-term health, Pediatric Nutrition In Practice, 2008, s.37-41
4. Koletzko B., Rosen J., Demmelmair H., Wpływ wczesnego programowania żywieniowego na zdrowie w późniejszym okresie życia, Projekt EARNEST, 2007
5. Włodarek D., Odczuwanie smaku przez dzieci – znaczenie w rozwoju nawyków żywieniowych, Food Forum, 2014, Nr 2 (5) s. 10-15
autor:
Sylwia Wychowałek
dietetyk
absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi