Znacząca ilość stanów chorobowych w komórce ma związek z nieprawidłową praca mitochondriów, czy stresem oksydacyjnym. Dlatego zrodziła się koncepcja celowanego oddziaływania żywieniowego – mająca wspomóc mitochondria w swojej pracy. Do mitochondrialnych składników odżywczych zaliczymy: kwas alfa- liponowy, koenzym Q10 oraz L- larnitynę.
Kwas alfa- liponowy
Kwas liponowy został odkryty w 1937 roku, występuje w niektórych produktach żywnościowych m.in. w brokułach, szpinaku, pomidorach, brukselce, ziemniakach i podrobach. Należy do składników endogennych, w organizmie człowieka wytwarzany jest w wątrobie. W mitochondriach syntetyzowany jest z kwasu oktanowego. Jego stężenie we krwi wynosi powyżej 1,5ng/ml. [1]
Skuteczność kwasu liponowego została stwierdzona w leczeniu cukrzycy typu I i II, zaburzeniach czynnościowych wątroby, w zatruciach toksynami grzybów, zatruciach metalami ciężkimi, chorobach układu sercowo–naczyniowego, chorobach nowotworowych i chorobach neurodegeneracyjnych. Przypisuje mu się też łagodzenie skutków stresu oksydacyjnego w przebiegu nadmiernego wysiłku fizycznego. [2] Mniejszą skuteczność odnotowano w chorobach nerek, chorobie piekących ust, kacheksji nowotworowej, czy osteoporozie [3].
Koenzym Q10
Koenzym Q10 (CoQ10) jest pochodną bezohinonu pełniącą role przekaźnika elektronów w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym. Niezależnie od funkcji transportowej CoQ10 jest jednym z ważniejszych antyoksydantów niepolarnych, który zapobiega wytwarzaniu wolnych rodników, oksydacyjnym modyfikacjom białek, lipidów i DNA.
CoQ10 należy do związków, które w fizjologicznych warunkach syntezowane są na bieżąco przez wszystkie komórki. Jednak w stanach patologicznych może okazać się konieczna jego suplementacja lub zwiększone spożycie wraz z żywnością. Do bogatych źródeł pokarmowych koenzymu Q10 zaliczymy- mięso z renifera, olej rzepakowy, wołowinę, wątróbkę, szynkę wieprzową, tuńczyka, śledzia i kurczaka (kolejność o malejącej zawartości CoQ10) [4].
Poprawę efektywności mitochondrialnej odnotowano po zwiększeniu podaży koenzymu Q10 w chorobach neurologicznych (Parkinson, Alzheimer, stwardnienie rozsiane, fibromialgia, migrena), cukrzycy (typ 1 i 2), oraz w chorobach sercowo- naczyniowych [3].
L-karnityna
Karnityna, a raczej jej bioaktynwna forma lewoskrętna (l- karnityna) syntezowana jest z lizyny i metioniny. Większe ilości tego związku występują w tkankach dla których kwasy tłuszczowe są głównym źródłem energii. Do wiodących funkcji L- karnityny należy transport śródbłonowy kwasów tłuszczowych do matrix mitochondrialnej. Najbogatsze w karnitynę są baranina, wołowina, wieprzowina i ryby. Mniej L-karnityny zawiera mięso z drobiu. Żywność pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce) zawierają tylko śladowe jej ilości. Dzienne zapotrzebowanie zdrowego dorosłego człowieka na L-karnitynę wynosi około 15 mg i jest pokrywane przez endogenną syntezę oraz dietę. Organizm dorosłego człowieka o masie70 kgjest w stanie endogennie wytworzyć 11–34 mg L-karnityny dziennie (160–480 µg/kg masy ciała). Ilość L-karnityny dostarczana codziennie z dietą wynosi średnio 20–200 mg [5].
Bez wątpienia karnityna oraz jej pochodne wykazują najszersze spektrum tłumiące patologiczne mechanizmy związane ze stresem oksydacyjnym, czy dysfunkcjami mitochondrialnych procesów enzymatycznych. Współczynnik sukcesu (rozumiany jako osiągnięcie pożądanej zmiany w badanej grupie po zastosowaniu interwencji l-karnityną) w większości przypadłości (choroby serca, cukrzyca typ 1 i 2, choroby wątroby, choroby neurologiczne, genetyczne, HIV) osiągną wartość jeden- obrazując pełną skuteczność. Jedynym ograniczeniem w stosunku do analizy dwóch poprzednich związków jest istnienie o wiele mniejszej liczby publikacji świadczących o jej skutecznosci [3].
Terapia kombinowana wszystkimi trzema związkami zdaje się mieć lepsze efekty niż podawanie analizowanych substancji w pojedynkę. Nie mniej jednak, potrzeba więcej badań klinicznych o zunifikowanych kryteriach monitorowania mitochondrialnych składników odżywczych by móc się szerzej o skuteczności terapii wypowiedzieć.
Kursy dietetyki stacjonarne lub online
Piśmiennictwo
- Gorąca A, Huk-Kolega H, Piechota A, i wsp.: Lipoic acid – biological activity and therapeutic potential. Pharmacol Rep. 2011, 63(4), 849-858
- Jasik M. Rola kwasu alfa-liponowego w terapii przyczy-nowej neuropatii cukrzycowej. Standardy Medyczne 2004; 3: 362-367.
- Giovanni Pagano i in. Current Experience in Testing Mitochondrial Nutrients in Disorders Featuring Oxidative Stress and Mitochondrial Dysfunction: Rational Design of Chemoprevention Trials. Int. J. Mol. Sci. 2014, 15, 20169-20208
- Ewa Siemieniuk, Elżbieta Skrzydlewska. Koenzym Q10– biosynteza i znaczenie biologiczne w organizmach zwierząt i człowieka. Postepy Hig Med Dosw. (online), 2005; 59: 150-159
- Pietrzak I., Opala G.: Rola karnityny w przemianie lipidowej człowieka. Wiad. Lek., 1998; 51: 71–75
autor:
mgr Paweł Janus
fizjoterapeuta, dietetyk
absolwent Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie
absolwent Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie