Kofeina to organiczny związek chemiczny, który znaleźć można w kilku surowcach roślinnych. Szacuje się, że kofeinę pod różną postacią, spożywa codziennie blisko 90% populacji osób dorosłych. W Stanach Zjednoczonych znajduje się ona na liście GRAS jako bezpieczny składnik żywności. Poziom ADI czyli dopuszczalne dzienne spożycie w przypadku kofeiny nie zostało wyliczone, a doustną dawkę śmiertelną kofeiny szacuje się na około 10g, jednakże pobranie takiej dawki z żywnością nie jest w żaden sposób możliwe.
Gdzie znajduje się kofeina?
Źródła kofeiny można podzielić na dwie grupy: pochodzenia naturalnego i na produkty, do których kofeina została dodana na etapie procesu technologicznego jako odrębny składnik. Naturalna kofeina znajduje się w: kawie, herbacie, czekoladzie czy kakao. Drugą grupę produktów stanowią głównie: napoje energetyzujące, napoje typu cola oraz suplementy diety. Inną, specyficzną grupą preparatów są produkty wzbogacone w kofeinę, jak np. niektóre preparaty farmakologiczne i leki.
W przypadku kawy poziom kofeiny jest różny, w zależności od rodzaju kawy jak i jej metody parzenia, oscyluje w granicy od 27 do 282mg.
Wpływ kofeiny na układ krwionośny
Kofeina przede wszystkim uaktywnia autonomiczny układ nerwowy (który działa niezależnie od naszej woli), co ułatwia przewodzenie bodźców prosto do serca. Dzięki temu kofeina jest w stanie modyfikować pracę serca.Kofeina odpowiada za wzrost ciśnienia krwi, stężenie cholesterolu oraz homocysteiny, dlatego też w dalszym ciągu trwają badania nad jej związkiem z chorobami układu krążenia. Jak dotąd nie ma żadnych jednoznacznych dowodów potwierdzających zależność spożywania dużych dawek kofeiny z występowaniem chorób sercowo-naczyniowych. Inne badania z kolei sugerują, że wzrost ciśnienia krwi zależny jest od częstotliwości picia napoju, otóż u osób pijących ją regularnie efekt jest stosunkowo mniejszy, niż w przypadku osób pijących ją rzadko. Z met-analizy badań wynika, że regularne spożywanie kawy tylko nieznacznie podnosi ciśnienie skurczowe o 1,2-2,4 mmHg oraz rozkurczowe o 0,5- 1,2 mmHg.
Kolejnie sugerowany związek kofeiny z chorobami sercowo-naczyniowymi może wynikać z faktu, że podnosi ona poziom cholesterolu całkowitego we krwi, frakcji LDL (złego cholesterolu) oraz homocysteiny, zaś obniża poziom frakcji HDL (dobrego cholesterolu). Prawdopodobnie winna nie jest sama kofeina, co diterpeny, czyli związki lipidowe kawy. Dlatego zaleca się picie w głównej mierze kawy filtrowanej – z badań wynika, że ta kawa zawiera niewielkie ilości tych szkodliwych substancji.
Spożycie kofeiny na poziomie poniżej 400 mg dziennie (w przybliżeniu 4 filiżanki kawy) nie wpływa w znaczący sposób na układ krążenia.
Wpływ kofeiny na układ kostny
Po raz pierwszy w 1982 roku badania pokazały negatywny wpływ kofeiny na układ kostny. Uważa się, że spożywanie codziennie dużych ilości kofeiny może prowadzić do osteoporozy oraz opóźniać procesy gojenia się kości, czego konsekwencją jest zwiększona podatność na złamania. Spożywanie dużych dawek kofeiny przez dzieci wiąże się z osłabieniem układu kostnego młodego człowieka oraz zwiększa ryzyko złamań, które wzrasta wraz ze spożywaną dawką.Okazuje się, że u osób spożywających niewielkie ilości wapnia, kofeina dodatkowo przyśpiesza eliminację wapnia i magnezu z organizmu. Spożycie 150-300mg kofeiny powoduje zwiększone wydalenie wapnia wraz z moczem w przeciągu 2-3 godzin. Badanie na grupie kobiet (35-44 lat) spożywającej 400mg kofeiny dziennie wykazało u nich zmiany w budowie kości, obniżenie poziomu wapnia w organizmie.
Z kolei inne badania pokazały, że spożycie wapnia na poziomie 800mg dziennie wraz ze spożyciem kofeiny poniżej 400mg nie wpływa znacząco na strukturę kości jak i poziom wapnia w organizmie.
Wpływ kofeiny na układ nerwowy
Kofeina od dawien dawna uznawana była za środek psychostymulujący. Do odczuć subiektywnych po spożyciu kofeiny można zaliczyć: zwiększoną czujność, uwagę i koncentrację, poprawę nastroju i funkcji poznawczych.Istnieją pewne dowody na to, że u osób przemęczonych, wykonywanie czynności intelektualnych i motorycznych przebiega zdecydowanie lepiej u osób, które spożyły umiarkowaną ilość kofeiny, aniżeli u osób które spożyły większe jej ilości. Zaś u osób wypoczętych wpływ kofeiny na sprawność psychiczną jest stosunkowo niewielki.
Dawki kofeiny w wysokości od 300 do 600mg pobudzają cały ośrodkowy układ nerwowy, wraz z rdzeniem kręgowym. Może wtedy dojść do wzrostu napięcia, bezsenności, pobudzenia, przyśpieszonego oddechu i niepokoju.
Wpływ kofeiny na układ pokarmowy
Kofeina rozkurcza mięśnie gładkie układu pokarmowego oraz wzmaga wydzielanie kwasu solnego, co może przyczynić się do rozwoju zmian zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit. Dodatkowo podnosi stężenie gastryny, która z kolei rozluźnia mięśnie zwieracza przełyku, co u osób z refluksem lub dyspepsją nasila objawy choroby.
Piśmiennictwo
1. W. Dworzański, F. Burdan, M. Szumiło, A. Jaskólska, E. Anielska, Kawa i kofeina — wrogowie czy sprzymierzeńcy kardiologa? Lublin 2010.
2. H. Bojarowicz, M. Przygoda, Kofeina. Cz. I. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej działanie na organizm, 2011.
3. R. Wierzejska, Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012.
autor:
Klaudia Plajzer
dietetyk
absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi