Zdrowie matki, a także sposób odżywiania kobiety w okresie poprzedzającym ciążę i podczas jej trwania oraz sposób odżywiania niemowlęcia są ważne dla zapobiegania chorobom cywilizacyjnym w ciągu całego późniejszego życia człowieka.” W ten sposób do prawidłowego odżywiania zachęca Światowa Organizacja Zdrowia, i zarazem jasno określa ważność prawidłowego odżywiania, już od pierwszych dni życia.
Nie od dziś wiadomo, że mleko matki to najlepszy pokarm dla noworodków i niemowląt, czego słuszność potwierdzają liczne badania naukowe. Większość kobiet decyduje się na karmienie piersią bez wahania, część natomiast świadomie rezygnuje z tego działania, nie do końca zdając sobie sprawę, jakie niesie ono ze sobą konsekwencje. Badanie A. Cierpkiej i wsp. wykazało, że 86,27 % ankietowanych kobiet uznaje karmienie piersią za naturalną potrzebę, a aż 99,01 % pokarm naturalny za korzystniejszy dla dziecka [2].
Mleko matki to łatwo dostępne i najlepsze źródło niezbędnych składników pokarmowych dla dziecka przez pierwsze sześć miesięcy życia.Jego skład zależy między innymi od długości trwania ciąży, fazy laktacji, pory karmienia oraz diety matki i dostosowany jest do potrzeb rozwijającego się i stale rosnącego dziecka.
Początkowo zawiera ono więcej wody i laktozy, tak zwanego cukru mlecznego, z czasem zaś kilkukrotnie wzrasta w nim ilość tłuszczów. Główny składnik mleka – woda – zapewnia odpowiednie nawodnienie małego organizmu. Dzięki temu dziecko nie musi być dopajane. Laktoza nadaje mleku słodki smak, a co najważniejsze stanowi źródło energii dla rozwijającego się mózgu. Uczestniczy także w namnażaniu dobroczynnych bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Tłuszcze zaś to podstawowy składnik energetyczny. Frakcja tłuszczów nienasyconych, w tym wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, stanowi budulec kory mózgowej oraz siatkówki oka, tym samym korzystnie wpływając na rozwój układu nerwowego i funkcji poznawczych. W przypadku tłuszczów, zasadnicze znaczenie ma dieta matki. Im więcej spożywa ona nienasyconych kwasów tłuszczowych, tym więcej ich w mleku [1, 5, 7].
Nadal jednak zbyt wiele matek jako podstawowe źródło pokarmu dla maluszka wybiera sztuczne mieszanki, na bazie mleka krowiego. Główną i najważniejszą różnicę w składzie mleka kobiecego i krowiego, stanowi zawartość białka i proporcje poszczególnych jego frakcji. Pokarm kobiecy zawiera około 1 grama białka na 100 ml. Dla porównania mleko krowie ma go ponad trzy razy więcej (tab.1). Korzystniejszy jest także stosunek białek serwatkowych do kazeinowych, który zapewnia szybkie jego trawienie, a tym samym znacznie zwiększa jego przyswajalność (tab.1). Liczne badania dowodzą, iż spożywanie białka ponad normę stymuluje nadmierne wydzielanie, m.in. hormonu wzrostu i insuliny, a co za tym idzie namnażanie większej ilości komórek tłuszczowych, czyli adipocytów. Powyższe działanie w znacznym stopniu predysponuje do rozwoju otyłości, już w bardzo młodym wieku [5, 6].
Tabela 1. Porównanie składu mleka kobiecego i krowiego [5].
|
SKŁADNIK (jedn./100 ml) |
MLEKO KOBIECE |
MLEKO KROWIE |
|
białko (g) |
0,9 – 1,4 |
3,2 – 3,5 |
|
kazeina/serwatka |
40/60 |
80/20 |
|
laktoferryna (g) |
0,17 |
Ślad |
|
tłuszcze (g) |
3,9 – 4,4 |
3,7 |
|
kwasy nasycone/nienasycone |
48/52 |
65/35 |
|
laktoza (g) |
7,2 |
4,7 |
|
Ca/P |
2/1 |
½ |
Na słuszność karmienia piersią wskazują również właściwości odpornościowe mleka kobiecego. Wiążą się one z obecnością przeciwciał wszystkich klas, zwłaszcza sekrecyjnej immunoglobuliny A, która chroni niedojrzały jeszcze przewód pokarmowy niemowlęcia przed zakażeniami. U dzieci karmionych sztucznie, w związku z przenikaniem obcogatunkowych białek, dochodzić może do rozwoju alergii [4]. Na uwagę zasługuje także czynnik przeciwbakteryjny, jakim jest laktoferryna. Działa nie tylko przeciwzapalnie i immunomodulująco, ale przede wszystkim ułatwia wchłanianie żelaza (przyswajalność z mleka krowiego: 2–25 %, z mleka kobiecego: 75 %), regulując jednocześnie proces homeogenezy. Odpowiednia ilość składników mineralnych chroni natomiast nerki przed nadmiernym obciążeniem. Słuszność karmienia piersią potwierdza badanie, przeprowadzone przez G. Giebuzę i wsp., gdzie aż 93 % mam uważa je za czynnik znacznie obniżający ryzyko zachorowania dziecka [3, 5].
Należy pamiętać, że karmienie to również ogromna korzyść dla kobiety. Przede wszystkim ułatwia „pozbycie” się nagromadzonego w czasie ciąży zapasu tkanki tłuszczowej i pozwala lepiej wykorzystać składniki odżywcze, dostarczone z pożywieniem. Ponadto zmniejsza prawdopodobieństwo zajścia w ciążę.
Dopóki prolaktyna utrzymuje się na wysokim poziomie, nie może dojść do ponownego zapłodnienia. Mechanizm ten wspiera regenerację organizmu kobiety po ciąży i porodzie. Dodatkowo wydzielająca się podczas karmienia oksytocyna przyspiesza obkurczanie macicy, zmniejszając jednocześnie ryzyko krwotoku poporodowego, a co za tym idzie, ryzyko anemii z niedoboru żelaza. Karmienie piersią zmniejsza także ryzyko zachorowania na nowotwór piersi i jajników [1, 5].
Poza korzyściami zdrowotnymi, jakie niesie ze sobą karmienie piersią, ma ono jeszcze jedną ważną zaletę. Wzmacnia unikalną więź matki z dzieckiem. Matka odczuwa satysfakcję, jest pogodniejsza i lepiej znosi trudy macierzyństwa. Dziecko zaś czuje się bezpieczne, a tym samym jest spokojniejsze. Dodatkowo, jego rozwój emocjonalny i intelektualny jest znacznie lepsze, niż dzieci karmionych sztucznie.
Karmienie piersią w głównej mierze zależy od woli i chęci kobiety. Świadomy wybór i znajomość korzyści płynących z karmienia naturalnego to najlepszy sposób, zapewniający optymalny rozwój i zdrowie dziecka, już od pierwszych dni życia. Odgrywająca istotną w tym miejscu rolę edukacja oraz upowszechnianie karmienia naturalnego, z pewnością przyczynią się do osiągnięcia właściwego dobrostanu fizycznego i psychicznego dziecka i ułatwią utrzymanie go przez całe dalsze życie.
Kursy dietetyki stacjonarne lub online
Piśmiennictwo
1. Bręborowicz G. H. i wsp.: Położnictwo i ginekologia. Tom 1. PZWL, Warszawa 2010, 421 – 423
2. Cierpka A. i wsp.: Wiedza położnic na temat karmienia piersią. Problemy Pielęgniarstwa 2007, tom 15, zeszyt nr 2, 3, 172 – 178
3. Gebuza G. i wsp.: Przygotowanie kobiet do karmienia piersią. Problemy Pielęgniarstwa 2010, tom 18, zeszyt nr 14, 406 – 411
4. Kowalewska – Kantecka B.: Karmienie pokarmem matki złotym standardem żywienia noworodków i niemowląt. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2007, 9, 1, 65 – 68
5. Kubicka K.. i wsp.: Pediatria. Tom 1. PZWL, Warszawa 2010, 39 – 41
6. Socha J. i wsp.: Żywienie dzieci a zdrowie wczoraj, dziś i jutro. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2010, 12, 1, 34 – 37
7. Szostak – Węgierek D., Cichocka A.: Żywienie kobiet w ciąży. PZWL, Warszawa 2012
autor:
mgr dietetyki Marta Zarębska
absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi