Rynek spożywczy w Polsce staje się coraz bardziej urozmaicony. Niestety coraz częściej na pułkach sklepowych spotykamy wysoko przetworzone artykuły żywieniowe. Warto więc, zastanowić się, co kryje się pod tajemniczymi nazwami i symbolami zawartymi na etykietach produktów spożywczych. Na podstawie tych informacji bowiem możemy świadomie wybrać najlepsze produkty, które pozwolą nam cieszyć się lepszym zdrowiem i samopoczuciem.
Zgodnie z Ustawą o Bezpieczeństwie Żywności i Żywieniu człowieka – etykieta artykułów spożywczych powinna zawierać informacje i oznaczenia (w tym znaki towarowe, nazwy handlowe, elementy graficzne i symbole dotyczące produktu) charakteryzujące dany produkt spożywczy. Informacja ta powinna zawierać: nazwę produktu, nazwę i adres producenta, liste składników, masę netto produktu, datę minimalnej trwałości, zawartość składników odżywczych w 100g produktu, obecność dozwolonych substancji dodatkowych lub innych dodatków, sposób użycia, nazwę kraju pochodzenia dla produktów importowanych, a także warunki przechowywania [1].
Data minimalnej trwałości oraz przydatności do spożycia
Na opakowaniach produktów mogą znajdować się dwa rodzaje terminów – data minimalnej trwałości oraz termin przydatności do spożycia. Pod pojęciem „data minimalnej trwałości” rozumiemy termin do którego przechowywany produkt zachowuje swoje właściwości. Najczęściej informacja ta poprzedzona jest określeniem „najlepiej spożyć przed…” lub „najlepiej spożyć przed końcem…”. Produktami oznaczanymi w ten sposób mogą być zupy w proszku lub konserwy.
„Termin przydatności do spożycia” to czas, po upływie którego produkt nie nadaje się do spożycia. Taka informacja podawana jest na produktach nietrwałych mikrobiologicznie – produktach mleczarskich lub niektórych przetworach mięsnych. Data poprzedzona jest określeniem „należy spożyć do…”. [2].
Skład produktów żywnościowych
Ogólną zasadą podawania składu produktów żywnościowych jest wymienianie poszczególnych składników według kolejności malejącej. Oznacza to, że na samej górze składu produktu znajdują się składniki, których jest najwięcej, a na dole te, których jest najmniej. Ze względu na coraz częstsze występowanie alergii wśród konsumentów, ważne jest zamieszczanie informacje o skalnikach alergennych w składzie produktu. Do takich składników zaliczamy: zboża zawierające gluten, skorupiaki i mięczaki, jaja, ryby, orzechy, soja, mleko, seler, gorczyca, nasiona sezamu, łubin oraz dwutlenek siarki i siarczyny [2].
Wartość odżywcza produktu
Produkt spożywczy może być oznaczony wartością odżywczą w dwóch grupach oznaczeń. Pierwsza grupa to: wartość energetyczna i zawartość białka, węglowodanów i tłuszczu. W drugiej grupie znajdują się: wartość energetyczna, zawartość białka, węglowodanów, cukrów, tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, błonnika pokarmowego i sodu [1].
Zwykle wartość energetyczna oraz wartość odżywcza dotyczy 100g lub 100ml produktu, w ustalonych jednostkach (kJ/kcal, g, mg), dlatego warto zwracać uwagę na masę naszego produktu, aby poprawnie przeliczyć wartość. Informację żywieniową przeważnie przedstawia się w postaci tabeli.
Tab.1. Przeliczniki wartości energetycznej wybranych składników odżywczych [3].
Dodatki do żywności
Substancje chemiczne dodawane do żywności w celu poprawienia jej walorów określane są symbolem E. Substancje „E” podzielone są według ich funkcji. Wśród nich są m.in. konserwanty, barwniki, emulgatory oraz przeciwutleniacze. Część kodu określona liczbą jest odniesieniem do grupy, w której znajduje się dana substancja. Wszystkie z dopuszczonych do użytku dodatków określane są jako bezpieczne, jednak wśród nich spotkamy substancje mniej i bardziej bezpieczne.
Tab.2. Zakresy numerów listy chemicznych dodatków do żywności [5].
| 100-199 | Barwniki |
| 200-299 | Konserwanty |
| 300-399 | Przeciwutleniacze i regulatory kwasowości |
| 400-499 | Emulgatory, środki spulchniające, żelujące itp. |
| 500-599 | Środki pomocnicze |
| 600-699 | Wzmacniacze smaku |
| 700-799 | Środki słodzące, nabłyszczające i inne |
| 900-999 | Środki słodzące, nabłyszczające i inne |
| 1000-1999 | Stabilizatory, konserwanty, zagęstniki i inne |
GDA – czym jest?
GDA jest dobrowolnym rodzajem informacji podawanym przez producentów żywności. System ten uwzględnia procentową realizację Wskazanego Dziennego Spożycia (Guideline Daily Amounts – GDA) dla dorosłego, przeciętnego i zdrowego konsumenta oraz jest uzupełnieniem i rozszerzeniem informacji o wartości odżywczej produktu.
Opakowanie 250ml zawier:
Wartości GDA składników są określone w oparciu o najnowsze badania dotyczące zaleceń żywieniowych oraz o międzynarodowe i europejskie normy żywienia. Na opakowaniach umieszczane są informacje dotyczące energii oraz czterech składników odżywczych- tłuszczów, kwasów tłuszczowych nasyconych, cukrów prostych, sodu lub soli, które w największym stopniu mogą wpływać na ryzyko występowania wielu chorób [1].
Zalecenia żywieniowe dla dorosłych osób opiera się na ocenie średniego zapotrzebowania dla zdrowych kobiet i mężczyzn powyżej 18 roku życia, o prawidłowej masie ciała. Wartość energetyczną podaje się zwykle w kilokaloriach lub kaloriach. Przeciętne dzienna zapotrzebowanie na energię dla kobiet wynosi 2000 kcal, a dla mężczyzn 2500 kcal [4].
Zapoznanie się z informacjami widocznymi na etykietach pozwala na świadomy wybór produktów, które są odpowiednie dla naszej diety, dlatego starajmy się zwracać uwagę na skład produktów oraz ich wartość odżywczą, a także występowanie wielu dodatków, które mogą negatywnie wpływać na jakość danego produktu. Producenci często ukrywają niechciane informacje pod różnymi nazwami, co powinniśmy sumiennie kontrolować i nie wierzyć bezgranicznie ich zapewnieniom.
Piśmiennictwo
1. Śmiechowska M., Znakowanie produktów żywnościowych. Ann. Acad. Med. Gedan. 2012, 42, 65–73.
2. Warsztaty Fakty i mity o żywności i żywieniu, Kompedium wiedzy na temat znakowania produktów żywnościowych- pfpz.pl
3. Gertig H.:Znakowanie żywności. W: Kompendium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu. Pod red. J. Gawęckiego i T. Mossor-Pietraszewskiej, Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 2008 r., 164-174.
4. Czarniecka-Skubina E., Janicki A.: Znakowanie produktów żywnościowych. Dobrowolne znakowanie wartością odżywczą. Przem. Spoż. 2009, 63, 2, 42.
5. Zając Z., 2005:Czy żywność nas zje? Miesięcznik Politechniki Warszawskiej. Nr 2 (36): 1; 811.
autor:
Aleksandra Nowak
biolog
absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego