Wszechobecny i tani. O czym mowa? Oczywiście o białym cukrze. W dzisiejszych czasach cukier jest wszędzie i we wszystkim… począwszy do ketchupu przez jogurty owocowe, muesli i chleb, a skończywszy na gotowych zupach i sokach. Spożycie napojów gazowanych i przetworzonej żywności bogatej w cukier rośnie w zastraszającym tempie.
Warto pamiętać, że oprócz cukru, który spożywamy mniej lub bardziej świadomie, słodząc poranną kawę, należy zwrócić uwagę na cukier dodany do większości produktów.
„Cukrem dodanym” nazywa się cukier lub syrop, który został dodany w procesie produkcji żywności oraz ten, który jest dostępny na stole. Cukrem dodanym może być cukier biały, brązowy, syrop klonowy, kukurydziany i fruktozowy, melasa cukrowa, dekstroza krystaliczna oraz miód.
Cukier a otyłość
Częste spożywanie napojów słodzonych jest źródłem dodatkowych kalorii w diecie. Dodatkowe kalorie przekładają się na przyrost masy ciała, a to z kolei może doprowadzić do otyłości i chorób z nią związanych. Liczne badania epidemiologiczne i eksperymentalne pokazują istotną zależno-ć pomiędzy spożywaniem napojów słodzonych, a wzrostem ryzyka nadwagi czy otyłości. Udowodniono, że wysokie spożycie napojów słodzonych, w porównaniu do niskiego ich spożycia zwiększa co najmniej 2-krotnie ryzyko otyłości ( BMI ≥30kg/m2 ) lub otyłości brzusznej.
Z metaanalizy przeprowadzonej na grupie 88 osób, zauważono także, że wysokie spożycie napojów słodzonych ma wpływ na mniejsze spożycie mleka, wapnia, skrobi, białka oraz błonnika. Poza tym zauważono u tych osób hipokalcemię (za niski poziom wapnia we krwi) oraz gorszą mineralizację kości, co wiążę się u tych osób ze zwiększonym ryzkiem złamań.
Z kolei inne badania sugerują, że nie ma żadnej zależności pomiędzy jednym a drugim. Przykładem tego jest badanie przeprowadzone przez Forshee i wsp. na grupie dzieci i młodzieży, gdzie związek między spożyciem napojów słodzonych a wzrostem BMI był bliski zeru.
Pomimo trudności w przeprowadzeniu rzetelnych badań na ten temat, jest kilka artykułów potwierdzających zależność pomiędzy napojami słodzonymi a BMI. Jako przykład można podać randomizowane kontrolne badanie PREMIER, w którymwzięło udział 810 dorosłych, trwające 18 miesięcy. W wynikach pokazano, że zmniejszenie spożycia napojów słodzonych o jedną porcję dziennie (335ml) wiązało się z obniżeniem masy ciała o 0,49kg w 6 miesiącu i o 0,65kg w 18 miesiącu. Autorzy tego badania jednogłośnie apelują o obniżenie spożycia napojów słodzonych w diecie.
Cukier a ryzyko rozwoju cukrzycy i zespołu metabolicznego
Przy ocenie wpływu spożycia cukru na zdrowie człowieka, nie można pominąć zależności pomiędzy spożywaniem napojów słodzonych, a liczbą czynników wystąpienia zespołu metabolicznego(czynniki te oparte były na kryteria NCEP ATP III).
Zespołem metabolicznym nazywa się stan kliniczny, w którym współistnieje kilka czynników ryzyka rozwoju i postępu chorób sercowo- naczyniowych i cukrzycy, takich jak: otyłość brzuszna (centralna), nieprawidłowe ciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej.
Na uwagę zasługuje badanie przeprowadzone na grupie liczącej 1181 osób, w wieku od 19 do 38 lat, u których brano pod uwagę związek pomiędzy spożyciem owoców, warzyw i napojów słodzonych a czynnikami ryzyka charakterystycznymi dla zespołu metabolicznego. Naukowcy zaobserwowali, że u osób, które nie posiadały żadnych czynników ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego, spożycie napojów słodzonych w tej grupie było najniższe, a spożycie warzyw i owoców najwyższe, w porównaniu do grupy osób obciążonych 1-3 czynnikami ryzyka.
Autorzy tego badania wnioskują, iż duże spożycie napojów słodzonych i niskie spożycie warzyw i owoców predysponuje do wystąpienia zespołu metabolicznego.
Innym badaniem potwierdzającym dodatnią korelację pomiędzy spożywaniem napojów słodzonych a występowaniem zespołu metabolicznego i cukrzycy jest badania Malika i wsp. Przeprowadzili oni łącznie 11 badań, z czego 8 dotyczyło ryzyka rozwoju cukrzycy, a pozostałe 3 wiązały się z ryzykiem wystąpienia zespołu metabolicznego. W tych badaniach została przebadana częstość spożywania napojów słodzonych, a ryzyko wystąpienia choroby. Naukowcy porównywali częste spożywanie napojów ( 1-2 napoje dziennie) z małym, czyli poniżej 1 napoju miesięcznie. W wynikach pokazali oni, że wśród grupy blisko 311 000 uczestników ponad 15 000 zachorowało na cukrzycę. Ryzyko cukrzycy u osób spożywających codziennie napoje słodzone, było większe aż o 26%. W przypadku zespołu metabolicznego, ryzyko wśród osób pijących często napoje słodzone było większe o 20%.
Kolejnym przykładem są badania przeprowadzone w ramach Framingham Heart Study, które pokazały, że osoby pijące codziennie jeden lub więcej napojów słodzonych mają większe aż o 48% ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego, w porównaniu z osobami nie spożywających w ogóle takich napojów.
Cukier a rozwój próchnicy
Węglowodany, czyli cukry dostarczane z dietą mają największy udział w inicjacji demineralizacji tkanek zębów przy udziale bakterii. Wszystkie napoje i pokarmy bogate w cukier powodują obniżenie pH w jamie ustnej. Bakterie metabolizują cukry do kwasów, które są odpowiedzialne za obniżanie pH do wartości bardzo niskich, bliskich pH= 5.
W jamie ustnej ślina ogrywa znaczącą rolę dzięki funkcji buforowej. Układ buforowy odpowiada za utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej poprzez zneutralizowanie kwasów organicznych znajdujących się w pokarmach jak i produkowanych przez bakterie. Dzięki temu układowi, pH w jamie ustnej wynosi w granicach od 5,7-6,2 a to uniemożliwia namnażanie się bakterii i pozwala na zatrzymanie rozwój próchnicy. Spośród wszystkich węglowodanów, okazuje się, że sacharoza ma największy udział w powstawaniu próchnicy. Dlatego? Otóż sacharoza jest najchętniej wykorzystywana przez bakterie próchnicotwórcze.
W powstawaniu próchnicy ma znaczenie nie tylko to, co jest spożywane, ale także jak często spożywane są produkty kariogenne (próchnicotwórcze), ich konsystencja, a także pora w jakiej je się spożywa.
Cukier a rozwój chorób sercowo-naczyniowych
Cukier dodany do żywności można powiązać w sposób bezpośredni jako czynnik ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych lub w sposób pośredni poprzez wpływ na przyrost masy ciała, nadwagę/otyłość, która silnie koreluje z nadciśnieniem, cukrzycą typy 2, dyslipidemią i zespołem metabolicznym.
Z badań jednoznacznie wynika, że zwiększone spożywanie cukru wpływa negatywnie na profil lipidowy, a to z kolei może przyczynić się do rozwoju chorób układu krwionośnego.
W badaniu National Health and Nutrition Examination Survey przeprowadzonym przez amerykańskich naukowców zaważono, że u osób spożywających codziennie napoje słodzone w porównani do osób nie spożywających ich w ogóle, występuje: podwyższony poziom trójglicerydów, a także większa część z nich zachorowała na nadciśnienie.
Inne badanie Nurses’ Health Study wykazało istotną zależność pomiędzy spożywaniem tych napojów, a ryzykiem choroby niedokrwiennej serca, tj. zawał bez zgonu/ incydent sercowy ze zgonem.
Zalecane spożycie cukru – ile powinniśmy słodzić?
Istnieje coraz więcej dowodów potwierdzających negatywny wpływ cukru na organizm człowieka. To skłoniło naukowców do opracowana wytycznych, które miały na celu ograniczyć spożycie cukru. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), aby przeciwdziałać otyłości, próchnicy zębów i chorobom przewlekłym zaleca ograniczyć spożycie cukru dodanego poniżej 10% ogólnej energii. Zaś American Heart Association zaleca ograniczy spożycie cukru dodanego aż do 5% całkowitej energii. Uśredniając dla kobiet jest to 6 łyżeczek dziennie, a dla mężczyzn 9.
Jakie wnioski można wysnuć na temat cukru?
Dieta bogata w cukier dodany, zwłaszcza pod postacią napojów słodzonych prowadzi do zaburzeń gospodarki lipidowej, otyłości, nadciśnienia o także zapoczątkowuje insulinooporność i stany zapalne. Wszystkie te odchylenia prowadzą do incydentów sercowo-naczyniowych we wczesnym okresie życia. Aby zapobiegać otyłości, cukrzycy typu II oraz chorobom układ krwionośnego zaleca się ograniczyć spożycie cukru, a to wydaje się być jak najbardziej uzasadnione.
Piśmiennictwo
- Kłosiewicz- Latoszek L., Cybulska B., Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych.
- http://www.pfp.edu.pl/index.php?id=wytzmetab, Polskie Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia.
- Ślina- skład i funkcje, Zakład Chemii Medycznej, PUM, Szczecin
- Gębska A., Uzyskiwanie wczesnych postaci próchnicy szkliwa zębów ludzkich metodami in vitro. Zakład Mikrobiologii Jamy Ustnej. Gdańska 2009.
- Olczak-Kowalczyk D., Jackowska T., Czerwionka-Szaflarska M., Książyk J., Szostak-Węgierek D., Kaczmarek U., Stanowisko polskich ekspertów dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży w aspekcie zapobiegania chorobie próchnicowej.
- Jarosz M, Rychlik E. Napoje słodzone gazowane i ich związek z powstawaniem chorób dietozależnych. Standardy Medyczne 2007.
autor
Klaudia Plajzer
dietetyk
absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi