Anemia megaloblastyczna to choroba, w której z powodu niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego zmniejsza się ilość wytwarzanych krwinek czerwonych lub ich jakość. Niedokrwistość u kobiet, zwłaszcza ciężarnych jest zjawiskiem powszechnym. Według różnych opracowań częstość występowania niedokrwistości wśród kobiet na świecie wynosi od 30 do 70% (w zależności od miejsca, w którym wykonywano badania, lub statusu społecznego). Najczęstszą postacią jest anemia związana z niedoborem żelaza. Na drugim miejscu znajduje się niedokrwistość wywołana brakiem kwasu foliowego, a następnie – witaminy B12. W około 25% przypadków niedokrwistości z niedoboru żelaza towarzyszy również anemia spowodowana niedoborem folianów i witaminy B12.
Przyczyny anemii megaloblastycznej
Anemia megaloblastyczna powstaje, gdy w organizmie brakuje witaminy B12 lub kwasu foliowego. Przyczynami niedoboru obu składników najczęściej jest:
- nieprawidłowo skomponowana dieta
- zwiększone zapotrzebowanie organizmu (np. ciąża lub laktacja)
- zaburzenie wchłaniania
- przyjmowane leki
- alkoholizm
- przewlekłe stany chorobowe
- obfite krwawienie w trakcie menstruacji.
W zależności od rodzaju niedokrwistości przyczyny te mogą się różnić, jednak doprowadzają one do tego samego efektu – mniejszej ilość czerwonych krwinek.
Nie jest to regułą, jednak na anemię częściej chorują kobiety. Choruje co czwarta kobieta, przy czym ryzyko zachorowania zwiększa się u młodych, przewlekle chorych i – przede wszystkim – u przyszłych mam. W badaniach prowadzonych w Klinice Patologii Ciąży i Katedry Ginekologii i Położnictwa UM w Łodzi, niedokrwistość występowała u 41,4% ciężarnych uczestniczących w badaniu. Niektórzy badacze uważają, że ok 30 % kobiet w wieku rozrodczym posiada zbyt niskie rezerwy żelaza w organizmie. Zdarza się, że wraz z niedoborem żelaza również występuje obniżona ilość wit. B12 oraz kwasu foliowego w ustroju.
Anemia z niedoboru witaminy B12 częściej dotyczy kobiet po 60 roku życia. Stoją za tym zmiany natury morfologicznej i czynnościowej, do których podchodzi w wyniku starzenia się organizmu. Wraz z wiekiem zwalnia perystaltyka przewodu pokarmowego, zmniejszona aktywność fizyczna dodatkowo to potęguje. Coraz częściej pojawiają się również różnego rodzaju dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, co pociąga za sobą ograniczenia w diecie tych produktów, po których pojawia się dyskomfort. Już samo to będzie zmniejszało odpowiednią podaż witamin. Dodatkowe liczne choroby, np. choroby zapalne jelit, na które cierpią osoby starsze, w połączeniu z wymienionymi schorzeniami wywołują zaburzenia wchłaniania, co jeszcze bardziej ogranicza dostarczanie niezbędnych składników odżywczych.
Niedobór witaminy B12 bardzo często jest również obserwowany u osób po resekcji żołądka (częściowej lub całkowitej). Usunięcie części żołądka zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego, który w swoim składzie zawiera czynnik Castle’a. Jest on konieczny do wchłaniania witaminy B12. Dlatego też im mniej wydzielanego czynnika, tym mniej witaminy B12 w organizmie, nawet pomimo prawidłowego jego dostarczania z dietą.
Anemia z niedoboru kwasu foliowego, obserwowana u osób po 65 r. ż będzie miała takie same przyczyny, jak przy anemii z niedoboru wit. B12, a więc przede wszystkich zaburzenia wchłaniania.
Jednak równie często jest ona obserwowana u kobiet w ciąży. Jest to spowodowane zwięszkonym zapotrzebowaniem.
Anemia megaloblastyczna – objawy i skutki
Ogóle objawy anemii obejmują: osłabienie, utrzymujące się uczucie zmęczenia i znużenia, zawroty głowy, blada i skłonna do przesuszenia skóra, przesuszone łamliwe włosy, problemy z pamięcią i koncentracją, senność, depresja, kołatanie serca.
Osoby borykające się z niedokrwistością z powodu niedoboru witaminy B12 mogą dodatkowo odczuwać:
- pieczenie języka
- brak łaknienia
- utratę czucia smaku
- drętwienie kończyn;
- problemy z chodzeniem, utrzymywaniem równowagi;
- uczucie mrowienia, zmian temperatury skóry dłoni i stóp;
Niedobór wit. B12 może również wpływać na sferę psychiczną powodując zaburzenia pamięci oraz znaczne zaburzenia nastroju. Wówczas rozpoznaje się niedokrwistość Addisona-Biermera inaczej nazywaną anemią złośliwą.
Objawy niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego są podobne do objawów z powodu niedoboru witaminy B12. Najgroźniejszym objawem jest bezpłodność. U kobiet ciężarnych niedobór kwasu foliowego jest bardzo niebezpieczny, gdyż grozi to wystąpieniem poważnych zaburzeń w rozwoju układu nerwowego dziecka. Niedobór kwasu foliowego w początkowym okresie ciąży jest główną przyczyną wad otwartych ośrodkowego układu nerwowego.
Dieta i zapobieganie
Ze względu na wysoki stopień zagrożenia niedoborami warto zadbać, aby codzienna dieta była bogata w produkty z kwasem foliofym oraz wit B12.
Kwas foliowy znaleźć można w: wątrobie wołowej, szpinaku, dynii, pełnoziarnistym chlebie, drożdżach, groszku zielonym, jajach. Pomimo dość licznego wytępowania tej witaminy w produktach należy pamiętać, że przyswajanie będzie dość niskie. Jest to uzależnione od formy cząsteczki, w jakiej kwas foliowy znajduje się w żywności. Dlatego przy rozpoznanych niedoborach i u kobiet w ciąży, oprócz prawidłowo zbilansowanej diety, zaleca się suplementację.
Natomiast wit B12 pojawia się tylko i wyłącznie w produktach zwierzęcych: w wątrobie wieprzowej, rybach oraz serach żółtych. Dlatego u osób przebywających na diecie wegańskiej warto kontrolować poziom jej poziom w organizmie i odpowiednio wcześniej wprowadzać suplementację.
W prawidłowych warunkach zapotrzebowanie minimalne na witaminę B12 to 1 μg, przy czym zapasy ustroju wystarczają na około 4 lata. Norma na kwas foliowy dla osoby dorosłej wynosi 100-150 μg, natomiast dla kobiety ciężarnej wzrasta 6 krotnie.
W związku z tym suplementacja kwasem foliowym u kobiet w ciąży jest konieczna. Zaleca się przyjmowanie 400 μg kwasu foliowego na 3 miesiące przed planowaną ciążą i przez I trymestr ciązy.
Anemia megaloblastyczna – leczenie
W przypadku znacznych niedoborów i stwierdzenia anemii megaloblastycznej, większość chorych leczona jest stosowaniem preparatów B12 lub kwasu foliowego.
W leczeniu niedokrwistości z powodu niedoboru witaminy B12 podaje się witaminę w dawce leczniczej pozajelitowo, a następnie do końca życia prowadzone jest leczenie podtrzymujące. W przypadku niedoborów kwasu foliowego leczenie wymaga identyfikacji podstawowej przyczyny i odpowiedniego postępowania terapeutycznego oraz podawania drogą doustną preparatów kwasu foliowego.
Jeśli objawy anemii są nasilone, a suplementacja nie daje zamierzonych efektów, stosuje się przetoczenie krwinek czerwonych.
Piśmiennictwo
1. E.Cieślik, A.Gębusia, Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym, Hygeia Public Health 2011, 46(4): 431-436ym
2. hematologia.mp.pl/choroby/170507,niedokrwistosc-megaloblastyczna
3. czytelniamedyczna.pl/3574,niedokrwistosc-u-kobiet-ciezarnych
4. D.Włodarek, E.Lange, Dietoterapia, Wyd.Lekarskie, Warszawa 2014
5. L.Kapka-Skrzypczak, J. Niedźwiecka, M. Skrzypczak3, A. Wojtyła, Kwas foliow– skutki niedoboru i zasadność suplementacji
6. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Suplementacji kobiet ciężarnych i karmiących w zakresie witamin i mikroelementów
Małgorzata Słoniewicz
absolwentka gastronomii i dietetyki
Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku